از زمان ایجاد مراکز فوریت های اجتماعی در ایران تا کنون کشور بحران های مختلفی را تجریه کرده است بحران ميتواند ناشی از عوامل طبيعی، تكنولوژيكی و يا دست ساز بشری باشد. شدت آسيب روانی در بين بازماندگان بحرانهای مختلف متفاوت است. تحقيقات نشان داده است كه ميزان شدت آسيب در بين بحران تروريستی و آشوبهای شهری نسبت به ساير حوادث بيشتر است. پيامدهای روانشناختی بحرانهای طبيعی و بحرانهای مصنوعی (دست ساز بشری) عليرغم مشابهت های موجود، تفاوتهايی نيز وجود دارد. تحقيقات متعددی نشان داده است كه اثرات بحرانهای مصنوعی طولانی تر از اثرات بحرانهای طبيعی است. اثرات بحرانهای مصنوعی هم شديدتر و هم طولانی تر است. متغيرهايی همچون ميزان مرگ و مير، تخريب، وحشت، شوك، از دست دادن، جابجايی در تعيين ميزان آسيب شناختی برای هر دو نوع از بحران اثر گذار هستند اما ممكن است تأثير اين متغيرها در بحرانهای مصنوعی پررنگتر باشد. تحقيقات نشان داده است كه بازماندگان بحرانهای عمدی همچون آشوبهای شهری يا تروريسم در مقايسه با بحرانهای طبيعی و سوانح دچار آسيبهای طولانی مدتی ميشوند. نوع جامعه شدت آسيب روانی بحران براساس نوع جامعه متفاوت است. بررسی در بين بازماندگان حوادث بحرانی نشان داد كه در بين بازماندگان بحرانهايی كه در كشورهای در حال توسعه رخ می دهد حدود 79 درصد دچار آسيب شديد می شوند، اين ميزان در كشور آمريكا 27 درصد و در ساير كشورهای پيشرفته 46 درصد است. همچنين نوع و موقعيت بحران با ميزان آسيب ارتباط دارد. حوادث طبيعی در كشورهای در حال توسعه ميزان آسيب بالايی به دنبال دارد.
كودكان نيز از بحران متأثر می شوند. بسياری از كودكان برآنچه كه بر آنها اتفاق افتاده آگاه اند. برخی از كودكان نگران فقدان اسباب بازيها، از دست دادن اعضای خانواده، دوست عزيز و همبازی هايشان می شوند. برخی از كودكان دچار اختلالات رفتاری می شوند. عمده اختلالات رفتاری كودكان به دنبال حوادث بحرانی عبارت است از: شب ادراری، انگشت مكيدن، از دست دادن كفايت خود نسبت به قبل از حادثه، گريه غيرقابل كنترل و درخواستهای نامحدود از والدين. معمولاً و به سرعت ترس و اضطراب كودكان از بحران به چيزهای ديگر تعميم داده ميشود. ترس آنها از حادثه به ترس از باران، باد، تاريكي و حتی به محركات غير مرتبط با حادثه گسترش پيدا می کند. از دست دادن اعتماد و اطمينان نسبت به توانايی والدين در كنترل حادثه پيش آمده، كودكان را از نظر عاطفی و در زمينه خطرات زندگی آسيب پذير می سازد. كودكانی كه در معرض حادثه بحرانی قرار می گيرند دچار مشكلات بهداشت روانی متعددی می شوند. نوع و شدت آن بستگی دارد به ماهيت و سطح گستردگی آسيب ناشی از حادثه، و ميزان حمايتی كه خانواده و اجتماع از آنها دارد. همچنين در اين زمينه نيايد تفاوتهای بين فرهنگی را فراموش كرد. نكته ديگر اينكه كودكان وقتی خانه شان تخريب ميشود بيشتر آسيب مي بينند. مطالعات انجام شده در زمينه اثرات حوادث آسيب زا بر روی كودكان و نوجوانان نتايج عاطفی و روانی منفی را نشان داد كه به درجات متعددی بود. با اين حال ممكن است كودكان آسيب هاي روانی قابل تشخيص و طبقه بندی را از خود بروز ندهند و علائم آسيب آنها بارز نباشد. بيشتر كودكان نگرانيهای عاطفی و علائم PTSD زير سطح بالينی را نشان دهند. در آسيب شناسی حوادث در كودكان نكات زير قابل توجه است:
- كودكان نسبت به اثرات تروما آسيب پذيری فوق العاده ای دارند
- كودكان مكانيسمهای انطباقی كمتری بلد هستند
- كودكان به وقايع و اتفاقات محيطی كمتر كنترل دادند
- كودكان در انعطاف پذيری برای انطباق با محيط و شرايط بوجود آمده محدوديت دارند.
- كودكان ممكن است تحت تأثير حوادث تروماتيك، مرحله پيش عمليات ذهنی را حتی برای چند سال ديگر ادامه دهند
- فقدان انطباق مؤثر به دنبال حوادث تروماتيك می تواند رشد روانی و شخصيتی كودك را تحت تأثير قرار دهد.
ایران همواره با بحران های طبیعی و گاهی با پدیده تروریسم تهدید شده است، سازمان فوریت های اجتماعی با آموزش نیرو های متخصص روانشناس و مددکار تلاش کرده در ارتقای سلامتی افراد بعداز بحران نقش آفرینی کند اما انچه که تا کنون دیده شده است آسیب های روانی وارد شده به بزرگسالان است و کودکان کمتر در یرنامه ها دیده شده اند. تمرکز نیرو های این سازمان علاوه بر امدادرسانی ارائه خدمات روانی به افراد داغدار و آسیب دیده روانی و در معرض خودکشی عمده می باشد. لیکن حمایت روانی و اجتماعی از کودکان پس از بلایا اگر از اهمیت بیشتری برخوردار نباشد کم اهمیت تر نیست، این مداخلات علاوه بر تخصص بیشتربه امکانات بیشتری نیز نیاز دارد، در سالهای اخیر این حمایت ها از سوی برخی از سازمان های مردم نهاد شکل گرفته است اما نظر به اینکه از رسالت های اصلی سازمان فوریت های اجتماعی حمایت از کودکان است. انتظار بر این است بعد از بروز حوادث علی الخصوص بلایای طبیعی برنامه دقیق و تخصصی برای مداخلات روانی و اجتماعی کودکان در نظر گرفته شود.
نویسنده: هدی فرح پور؛ مددکار اجتماعی
انتشاریافته در مجموعه رسانه های مددکاری اجتماعی ایرانیان
