مددکاری اجتماعی بالینی؛ تاریخچه، تعاریف و استانداردها

مروری بر سیر تاریخی مددکاری اجتماعی بالینی

1- مقدمه

مددکاری اجتماعی به عنوان یک حرفه یه سه قسم تقسیم می شود:

• خدمات غیر مستقیم (Macro or indirect)
• خدمات مستقیم (Direct)

خدمات مددکاری اجتماعی مستقیم به شرح ذیل است

• مردم و خدمات را به هم پیوند می دهد؛
• برنامه های استحقاق را تعیین می کنند که افراد و خانواده ها را به این خدمات ارجاع دهند؛
• آنها ممکن است اجازه داده شوند که برخی مشاوره ها را انجام دهند اما خدمات مشاوره روان درمانی را انجام نمی دهند و دقت کنیم مشاوره لزوماً به این معنی نیست که ما تشخیص دهیم؛
• در واقع این دسته از مددکاران اجتماعی خدمات مشاوره را در رابطه با مشکلاتِ پایه می دهند و لذا آنها نمی توانند به سطوح عمیق تر پیش روند؛
• خدمات کلینیکال (Clinical)
• این دسته از مددکارن اجتماعی با افرادی که مشکلات روانپزشکی و آسیبهای عاطفی دیده اند کار می کنند؛
• این دسته از مددکاران اجتماعی روان درمانی و تشخیص را انجام می دهند؛
• این دسته از مددکاران اجتماعی قبل از اینکه وارد حوزه عمل شوند باید یک دوره های آموزشی را تحت سرپرستی بگذرانند؛
• مددکاران اجتماعی بالینی یک حوزه عمل تخصصی با تمرکز بر ارزیابی، تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری های روانی و آسیبهای عاطفی و رفتاری است و در ارتباط با فرد، خانواده و گروه قابل کاربرد است.

نقطه مشترک مددکاری اجتماعی بالینی با مددکاری اجتماعی مستقیم این است که هر دو در خط جلو و در نوک پیکان هستند و با این دسته از افراد کار می کنند:

1-Needy people (کودک، نوجوان، بزرگسالان، سالمندان)؛

Needy Families-2 (خانواده: تولد، فرزند خواندگی، خویشاوندی، وابستگی و…)؛

3-Needy groups

و تفاوت آن دو نیز در این است که مددکاران اجتماعی بالینی در مقایسه با مددکاری اجتماعی مستقیم مجموعه ای از تخصصها را دارند.

2-تاریخچه مددکاری اجتماعی بالینی

تاریخچه مددکاری اجتماعی بالینی به بعد از جنگ جهانی دوم باز می گردد که مددکاران اجتماعی جهت کار فردی با افراد، خانواده ها و گروهها تربیت شدند و طی دهه 60 میلادی این کار فردی تحت تأثیر نظریه ها و اصول روان پویایی قرار گرفت و دانشگاه میشیگان در ایالات متحده یکی از قوی ترین دانشگاهها در زمینه مددکاری اجتماعی بالینی است که به دلیل افراد زبده و کارهای عملی بالینی در این شرایط قرار گرفته است.

مبارزات حرفه ای و اجتماعی دهه 60 تأثیر گذار در شکل گیری مددکاری اجتماعی بالینی به شکل ذیل:

• انتقاد از کار مستقیم مددکاری اجتماعی یعنی مددکار فردی نسبت به ستم نسبت به گروههای محرومین سکوت می کرد؛
• انتقاد به غیر علمی بودن مددکاری فردی که در واقع حاکی از روش شناسی ضعیف، غیر حرفه ای و غیر نظامند مددکاری اجتماعی بود.

در سال 1971 در نهایت فدراسیون ملی انجمن های مددکاری اجتماعی بالینی تشکیل شد که از جمله اهداف آن توسعه خدمات بالینی، نظارت بر مددکارن اجتماعی بالینی و دادن اعتبارنامه بود.

3-تعریف مددکاری اجتماعی بالینی

3-1-تعریف نخست: مددکاری اجتماعی بالینی حرفه ای است که در رابطه با افراد، خانواده ها و گروهها به کار می رود و هدف آن افزایش وضعیت جسمی، روانی و اجتماعی آنها است یعنی هدف این است که کارکرد آنها افزایش یابد.

3-2-تعریف دوم: مددکاری اجتماعی بالینی در ارتباط چهره به چهره با مددکار و بیمار یا بیماران رخ می دهد و هدف اصلی مددکار سلامت روان و پیشرفت کیفیت زندگی آنهاست.

4-ارزشهای مددکاری اجتماعی بالینی

مددکاران اجتماعی بالینی در واقع در کار محدودیتها، نقاط قوت و چالشهای حرفه ای را تشخیص می دهند و در واقع توان یک مدیریت حرفه ای با مُراجع را دارند و از خود به خوبی بهره می گیرند و یک چالش مهم برای مددکاران بالینی این است که چگونه ارزشهای اخلاقی خود را بشناسند و اجازه دهند ارزشهای اخلاقی آنها را هدایت کند در جلسه ای که انجمن آموزشی مددکاری اجتماعی تشکیل داد شایستگی های اساسی که مددکاران اجتماعی بالینی به آن نیاز دارند به آن اشاره شد:

1-4-شایستگی های مددکاری اجتماعی بالینی طبق نظر انجمن آموزشی مددکاری اجتماعی

• تعیین هویت برای خود به عنوان یک مددکار اجتماعی حرفه ای و رفتار طبق آن؛
• بکارگیری اصول اخلاقی مددکاری اجتماعی به عنوان راهنما در هنگام عمل؛
• بکارگیری یک تفکر انتقادی؛
• توجه به تفاوتها در سن رنگ، طبقه، فرهنگ، ناتوانی، قومیت، جنسیت، مهاجرت، تجربه، مهاجرت، مذهب، ایدئولوژی های سیاسی، نژاد، جهت گیری جنسی؛
• حقوق بشر و عدالت اجتماعی و اقتصادی: توجه به این نکته که هر انسانی با هر موقعیتی در جامعه یک حق اساسی انسانی و بشری چون آزادی، امنیت، حریم خصوصی، استاندارد کیفیت زندگی، آموزش و بهداشت دارد و تلاشی که مددکاران در جهت احقاق این حقوق و نهادها و موسسات مختلف انجام می دهند به خاطر اهمیتی است که مددکارن فهمیده اند چقدر عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می تواند در تجربه انسانی دخیل باشد و حتی متوجه برچسبی شده اند که فرد به عنوان ناتوان، بیمار و حتی یک فرد در جستجوی کمک دریافت می کند.
• در واقع مددکاران اجتماعی در یک چرخه هستند، آنها از تجارب خود جهت شکل دهی تحقیقات و از تحقیقات جهت ارتقاء عملکردشان استفاده می کنند؛[1]
• بکارگیری دانش رفتار انسانی و محیط اجتماعی: در واقع مددکاران به رفتار انسانی در فرایند زندگی، در قالب نظامهای اجتماعی که در آن زندگی می کنند نظام اجتماعی که بازدارنده یا محرک فرد برای دستیابی به یک رفاه هست می باشند؛
• در گیری در سیاست گذاری تا رفاه اقتصادی و اجتماعی افراد را افزایش دهند و خدمات مددکاری اجتماعی موثرتر را ارائه دهند؛
• آگاه به اینکه محیط عمل، محیطی که در آن اقدام به فعالیت می کنند محیطی پویا است؛
• مخاطب قرار دادن اشخاص، خانوداه ها، گروهها و سازمانها؛
• تعهد؛
• ارزیابی؛
• مداخله؛
• ارزشیابی.

4-2-استانداردهای مددکاری اجتماعی بالینی طبق نظر انجمن ملی مددکاری اجتماعی(NASW)

• اصول اخلاقی و ارزشها؛
• مداخلات و مهارتهای عملی ویژه؛
• ارجاعهای مناسب؛
• در دسترس بودن برای مراجعین؛
• رازداری؛
• تحت سرپرستی بودن؛
• فرایندها و محیط حرفه ای؛
• مستندات: در واقع خدمات برای کمک به مُراجع حفظ و ثبت میشوند؛
• عملکرد مستقل؛
• ظرفیتها و استعدادهای فرهنگی؛
• توسعه حرفه ای: مددکاران اجتماعی بالینی طبق استانداردهای انجمن مسوولانه جهت ارتقاء دانش حرفه ای خود عمل می کنند؛
• تکنولوژی: مددکارن اجتماعی بالینی باید به تکنولوژی کامپیوتر و اینترنت دسترسی داشته باشند تا اطلاعات به منظور آموزش بیشتر در سایت جستجو کنند، از طریق ایمیل ارتباط بر قرارکنند، شبکه سازی کنند تا به طور موثرتر ارتباط برقرار کنند.

5-شرایط احراز مددکار اجتماعی بالینی

مقطع تحصیلی: کارشناسی ارشد | دکتری (توسط شورای آموزشی مددکاری اجتماعی تأیید شده باشد)؛

– تحت سرپرستی حداقل 2 سال یا 3000 ساعت بعد از فارغ التحصیلی در مراکز بالینی (در دوره های پیشرفته بالینی این دوره ها افزایش می یابد)؛

-پروانه بالینی (پروانه کار).

6-نظریه های مبنایی مددکاری اجتماعی بالینی

مددکاران اجتماعی بالینی در کار با مُراجع بر حسب رویکردها و نظریه های مختلف کار می کنند که در اینجا به آنها اشاره می شود

• نظریه های زیستی؛
• نظریه های روانشناسی، (روان تحلیلی، درمان شناختی – رفتاری، درمان رفتاری و…)؛
• نظریه های توسعه اجتماعی؛
• نظریه های روابط بین فردی؛
• نظریه های پویایی فرد و خانواده؛
• نظریه های توانمندسازی؛
• نظریه سیستم ها؛
• حمایت اجتماعی؛
• رویکرد مشکل گشایی: تأکید وسیع به حمایت اجتماعی، فرایندهای شناختی و مردم سالاری مشارکتی دارد؛
• اختلالات روانی (اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی، و …)؛
• سوء مصرف مواد (موادمخدر، مواد محرک، مواد توهم زا و …)؛
• اثر بیماری ها، تروماها و آسیبها (تصادفات، بلایای طبیعی چون سیل و زلزله، طلاق، فقدان و …)؛
• تأثیر محیط اجتماعی، فرهنگی و روانی (مهاجرت، دگرگونی های فرهنگی بر اثر تأثیرات رشد مادی و …).

در یک طبقه بندی می توان دیدگاههای حاکم در مددکاری  اجتماعی بالینی را به سه دوره تقسیم کرد:

• دیدگاههای دوره قدیم
• دیدگاه شناختی– رفتاری؛
• دیدگاه روانی– اجتماعی؛ شامل:

– روانشناسی خود | ایگو | من

-روابط موضوعی (شیئی)

– نظریه سایق روان تحلیلی

• سیستم های خانواده؛ شامل:
• رویکردهای فرهنگی
• رویکردهای راهبردی
• رویکردهای سیستمی
• ارتباطات
• روانی آموزشی
• دیدگاهها ی دوره ی جدید

-دیدگاه بوم شناختی

-دیدگاه الگوی زندگی (این دیدگاه به تأثیر ویژگی های خاص فرهنگی– اجتماعی می پردازد)

-حساسیت نژادی –قومی

-فعالیت مبتنی بر تجربه – آزمون

• دیدگاههای دوره جدیدتر؛ شامل:

-توانمند سازی | آزادی خواهی

توجه به این نظریه ها نشان می دهد که مددکاری اجتماعی نسبت به سایر حرفه های یاورانه رویکرد یکپارچه تری داشته و از نظریه های مختلف در حوزه فرد، خانواده، گروههای کوچک و درنهایت اجتماعات بزرگ بهره می گیرد و در واقع از رشته های مختلف روانشناسی، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی رشد، جامعه شناسی به ویژه جامعه شناسی توسعه بهره می گیرد.

7-مداخلات درمانی مددکاری اجتماعی بالینی:

• بازی درمانی؛
• آموزش درمانی؛
• درمان روایتی؛
• رفتار درمان دیالکتیکی؛
• درمان مساله مدار؛
• درمان شناخنی– رفتاری؛
• خاواده درمانی ساختاری؛
• رواشناسی خود؛
• درمان عاطفه مدار؛
• هتر درمانی سایکو دراما؛
• زوج درمانی مدل گوتمن.

8-موضوعات بالینی در حوزه ی عمل مددکاری اجتماعی بالینی

• آزارهای جسمی؛
• آزارهای جنسی؛
• تروماها؛
• اوتیسم؛
• LGBTQ (هم جنس گرایی، دوجنس گرایی، مبدّل پوشی و تغییر جنسیت)؛
• سوگ؛
• بیماری های روانی؛
• اختلالات عاطفی؛
• اختلالات اضطرابی؛
• بحرانها؛
• ناتوانایی های رشد؛
• بزهکاری.

9-حوزه های عمل مددکاری اجتماعی بالینی

• مراکز خصوصی؛
• مراکز پزشکی و بهداشتی مانند بیمارستانها؛
• کلینیکهای بهداشت روان؛
• مدارس؛
• سازمانهای جامعه مدار و یا اجتماع مدار؛
• مراکز استخدامی؛
• سازمانهای خدمات رفاه کودک.

10-ارکان چهار گانه مددکاری اجتماعی بالینی

• Education؛
• Supervision؛
• Experience؛
• Written examination.

11-مروری بر سازمانهای فعال در حوزه ی مددکاری اجتماعی بالینی

–New York state society for clinical social worker (NYSSCSW)

این انجمن در سال 1968 تأسیس شد تا خدمات حرفه ای و آموزشی به اعضای خود ارایه دهد و در سال 2002 موفق شد نظام نظارتی بر فعالیت مددکاران اجتماعی  بالینی در نیویورک را تصویب کند.

Department of clinical social work-

============

تهیه و گردآوری: فاطمه جعفری؛ دکتری تخصصی مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران

 ============

References

1-Craig de silva، Elvira and etal،  NASW Standards for clinical social work in social work practice، National association of social worker،2005

2-Garthwait، Cindy، Dictionary of social work، 2012

3-Michigan university/School of social work

New York state society for clinical social worker(NYSSCSW)4-

[1] Practice –informed research ، Research-informed practice