همه چیز درباره تاب آوری در مدرسه

تاب آوری در مدرسه: این مطلب برگرفته از محتوای تخصصی رسانه های مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران و نیز پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران، به صورت جامع و کامل پیرامون مبحث تاب آوری در مدرسه می باشد. امید است مورد توجه مخاطبین رسانه مددکاری اجتماعی ایرانیان واقع گردد.

تاب آوری چیست؟

تاب آوری چیست؟ در زندگی بسیاری از افراد، حوادثی رخ می‌دهد که گاهی می‌توان از آن به عنوان یک رویداد زودگذر و یا در اندازه‌ای بزرگتر، بحرانی عظیم نام برد. اما چگونگی روبرو شدن با این حوادث نیازمند بسیاری از مولفه‌ها می‌باشد.

در واقع، گاهی یک حادثه‌ِی شاید نه چندان بزرگ برای فردی که به درستی نتواند با آن کنار بیاید، تبدیل به یک بحران می‌شود. در هر صورت، هر حادثه‌ای می‌تواند بر روی افراد تاثیر مستقیمی داشته باشد.

حال اینکه در چه موقعیتی باشیم و در چه حالتی با آنها روبرو شویم، موضوعی بسیار پراهمیت است. افراد همیشه با پدیده‌هایی مثلاً از دست دادن یک فرد نزدیک، از دست دادن کار، بیماری‌های گوناگون، حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل، و انواعی دیگر از مشکلات موجود در زندگی دست و پنجه نرم می‌کنند. در چنین شرایطی، عکس‌العمل‌ها می‌تواند متفاوت باشد. یکی از این واکنش‌ها، اصطلاحا تاب‌آوردن است.تاب آوری در مدرسه 

معنا و مفهوم تاب آوری

برای اینکه معنی لغوی تاب‌آوری را به درستی شرح دهیم، می‌توانیم از کلمات مترادف آن شروع کنیم. به عنوان مثال کشی را در نظر بگیرید، میزان مقاومت این کش در برابر نیرویی که به آن وارد می‌شود، به قدرت ارتجاعی آن (Elastic) بستگی دارد. اما ارتجاعی بودن به هیچ‌وجه به معنای بهبود یافتن و بدست‌آوردن نیروی اولیه نیست.

علاوه بر این، می‌توانیم از واژه انعطاف (Flexibility) به عنوان یکی دیگر از کلمات مترادف با تاب‌آوردن نام ببریم. در حالی که این واژه به هر چیزی که قابلیت خم شدن داشته باشد، اطلاق می‌شود و می‌تواند خصوصیت‌های ارتجاع بودن و یا مقاومت را نداشته باشد.

تاب‌آوری (Resilience) که اولین بار توسط روانشناسی به نام امی ورنر استفاده شد، در واقع توانایی مواجه شدن با رویدادها و بحران‌ها، قبول و یا تحمل آنها و برگشت سریع به مرحله‌ای قبل از این حوادث است.

در واقع این به معنای بی‌حس بودن در مقابل حوادث نیست بلکه مهارتی است که در طی زمان بدست می‌آید و در بین افراد مختلف متفاوت است. به عنوان مثال افرادی که از ویژگی‌های درونی مثل خودباوری و ارتباط اجتماعی قوی و خصوصیت‌های بیرونی و محیطی مثل حمایت اجتماعی و منابع در دسترس برخوردار هستند، مسلما توانایی بیشتری در مقایسه با افراد دیگر خواهند داشت.

خود‌آگاهی یک تمرین مهم برای مواجهه با چالش‌ها است.

مفهوم تاب‌آوری

تاب آوری چیست: دکتر امی ورنر، مفهوم تا‌ب‌آوری روانی را در جریان تحقیقاتش بر روی خانواده‌های فقیری که در کائوآئی- یکی از جزائر ایالت هاوائی- زندگی می‌کنند، استفاده کرد. بر این اساس، دو سوم از این بچه‌ها در مراحل بعدی زندگی خود، رفتار مخربی را از خود نشان می‌دادند. در حالی که یک سوم بقیه، اینطور نبودند و ورنر از واژه “تاب‌آوری” برای این دسته استفاده کرد.تاب آوری در مدرسه 

در هر صورت مفهوم تاب‌آوری فقط به نتیجه موفقیت‌آمیزی که در مواجه با رویدادها بدست می‌آید، محدود نمی‌شود. به عبارتی دیگر، وقتی از این عنوان برای کسی استفاده می‌کنیم به این معنا نیست که او تحت تاثیر حوادث اطراف خود قرار نگرفته است بلکه کسی است که رویدادها را قبول می‌کند و سعی می‌کند با آنها کنار بیاید.

این کار نیازمند یک بینش مثبت نسبت به رویدادها است. علاوه بر آن باید از مهارتهای فردی دیگر مانند هوش احساسی، توانایی تطبیق با شرایط و انعطاف‌پذیری در برابر حوادث و البته مهارت مراقبه نیز برخوردار بود. هر چند میزان این انطباق در مقابل حوادث متفاوت است. به عنوان مثال فردی ممکن است در برابر یک رویداد، به خوبی با آن روبرو شود در حالی که در برابر رویدادی دیگر، شکسته شود.تاب آوری در مدرسه 

تاب‌آوری یک فرایند است

تاب آوری چیست: بنابراین تاب‌آوردن را نباید یک خصیصه ثابت اخلاقی- روانی دانست. بلکه فرایندی است که در موقعیت‌های مختلف نسبت به رویدادها عوض می‌شود.

باید بپذیریم که تاب‌آوری روانی یک خصوصیت شخصیتی نیست و باید با تمرین‌های مکرر و آموزش ذهنی انفرادی بدست آید.

طبق تحقیقاتی که (David Yeager) و (Carol Dweck) دو تن از اعضای بخش روانشناسی دانشگاه تگزاس با مطالعه بر روی دانش‌آموزان ارائه داده‌اند، تاب‌آوری را نقشی موثر در رشد توانایی آنها یافته‌اند. در واقع، وقتی دانش‌آموزان باور داشته باشند که توانایی ذهنی قابلیت رشد دارد، می‌توانند در مواجهه با چالش‌های مدرسه و دروس و نمره‌گیری، بهتر عمل کنند و استرس کمتری به خود راه دهند.

تاب‌آوری روانی یک خصوصیت شخصیتی نیست

در نتیجه باید بپذیریم که تاب‌آوری روانی یک خصوصیت شخصیتی نیست و باید با تمرین‌های مکرر و آموزش ذهنی انفرادی بدست آید. با توجه به پس‌زمینه‌های اخلاقی هر شخص و محیطی که در آن زندگی می‌کند، میزان و تاثیر این تا‌ب‌آوردن درباره حادثه‌های مشترک اجتماعی نیز کاملا متفاوت است. به عنوان مثال، تاثیری که حادثه ۱۱ سپتامبر بر یکایک مردم آمریکا داشت به یک شکل نبود.

حال برای اینکه بتوانیم به فردی تبدیل شویم که بتوانیم در برابر چالش‌ها و تراژدی‌های مختلف زندگی انعطاف خود را بالا ببریم، نیاز است تا با مولفه‌های تاب‌آوری آشنا شویم.

مؤلفه‌های تاب‌آوری

اگر بخواهیم فرایند تاب‌آوردن را تمرین کنیم باید به چند نکته بسیار مهم که جزو ستون‌های اصلی برای رسیدن به چنین سطحی است، توجه خاصی داشته باشیم.

همانطور که یک ورزشکار برای رسیدن به سطحی بالاتر از نظر فیزیکی و ذهنی، به برنامه مشخص نیاز دارد، مولفه‌های تاب‌آوری نیز به فرد امکان رشد ذهنی را فراهم می‌کنند. و به همان ترتیب که ورزشکاری، برای رسیدن به موفقیت باید چالش‌های فیزیکی و ذهنی مختلف را پشت سر بگذارد، تجربه‌های گوناگون در زندگی نیز می‌توانند شخص را در مقابل حوادث مقاوم‌تر کند.تاب آوری در مدرسه 

مؤلفه‌‌های تاب آوری کدام ها هستند؟

در اینجا به پنچ مؤلفه‌ٔ تاب‌آوری اشاره خواهیم کرد:

• خود‌آگاهی یعنی داشتن شناختی مناسب از ضعف‌ها و قدرت‌ها، اندیشه و باورها، انگیزه و همچنین احساسات شخصی خودمان است. این توانایی شما را قادر می‌سازد تا دید افراد دیگر را نیز نسبت به خود بدانید و درک کنید تا در مواقع لزوم عکس‌العملی مناسب داشته باشید.
• ذهن‌آگاهی یا به طور کلی آگاه بودن به حضور شما در زمان حال اشاره دارد. شخص آگاه به احساس و اندیشه‌هایش از فاصله‌ای نگاه می‌کند که بتواند مشاهده درستی ( و نه قضاوت خوب و بد) از آنها داشته باشد.
• مراقبت از خود اما مولفه‌ای خاص است و در هر شخص متفاوت است. مراقبت از خود به توانایی انسان در مواجهه با چالش‌های مختلف زندگی به طور موثر اشاره دارد.
• ارتباطات مثبت با افرادی که برای ما مهم هستند و به ما اهمیت می‌دهند. یکی از مهم‌ترین تجربه‌های هر شخص ایجاد ارتباط با دیگران است. این موضوع می‌تواند موجب خوشحالی و رضایت بیشتر از زندگی برای ما به ارمغان داشته باشد.
• و در آخر داشتن هدف به ما کمک می‌کند که خود را عضوی از خانواده بزرگتری از یک گروه بدانیم و برای رسیدن به هدفی جمعی تلاش کنیم و در برابر چالش‌های گوناگون تاب‌آوردن را تمرین کنیم.تاب آوری در مدرسه 

میزان انعطاف در برابر چالش‌های زندگی به توانایی هر شخص بستگی دارد.

تاب آوری در مدرسه، وظیفه ای مهم

تاب آوری در مدرسه مقوله ای آموزشی است که برای مدیریت استرس دانش آموزان اهمیت دارد. اما این آموزش برای همه حیاتی بوده و فقط مختص به مدارس تحصیلی نیست.

تاب آوری در محیطی به نام مدرسه

تاب‌آوری نوعی توانایی نجات از بدبختی است. این یک مهارت ضروری برای کنار آمدن با موانع اجتناب ناپذیر در زندگی و یکی از عوامل کلیدی موفقیت است. درس و مدرسه بدبختی نیست اما احساس و رفتار دانش آموزان به اینها مانند واکنش به یک مصیبت است!

علاوه بر شرایط دشواری که ممکن است در زندگی شخصی تجربه کنند، ممکن است تحت فشار درسی، تکالیف، قلدری بقیه دانش آموزان و موارد منفی دیگری قرار بگیرند. پس باید به کمک مفهومی به نام تاب آوری در مدرسه به دانش آموزان کمک کرد تا حداقل در مدرسه تجربه و احساس خوبی داشته باشند.تاب آوری در مدرسه 

تاب آوری در مدرسه بدین جهت مهم است که به دانش آموزان کمک می کند تا از اثرات روانی فشارها و تجربیات استرس زا در هر موقعیتی جلوگیری کنند. این مفهوم بیانگر داشتن یک مهارت در محیطی به نام مدرسه است. این مهارت به دانش آموز کمک می کند تا بتواند در مدرسه چالش های تحصیلی یا اجتماعی را به شیوه مثبت تفسیر و مدیریت کند. با این کار، فرد به یک دانش آموز تاب آور تبدیل می شود.تاب آوری در مدرسه 

دانش آموز تاب آور

دانش آموز تاب آور با کمک مهارتی که به دست آورده، سازگاری و مواجهه با ناملایمات را از خود نشان می دهد. تاب آوری در مدرسه به شیوه های مختلفی مثل افزایش تلاش یا تمرین حل تعارض صورت می گیرد.

دانش آموز تاب آور، بین مشکل اصلی و نگرانی های فرضی تمایز قائل می شود. او ذهن آگاهی را تمرین می کند و بر روی چیزهایی تمرکز می کند که می تواند آنها را کنترل کند. دانش آموز تاب آور یاد می گیرد که چطور از «حواس پرتی مثبت» استفاده کند.

می توان میزان تاب آوری دانش آموزان را شناسایی کرد و آن را شکل داد. مدرسه می تواند این مهارت ها را از روش های متنوع و مختلف به دانش آموزان آموزش دهد. در واقع مدارس می توانند نه تنها مدرسه باشند، بلکه مدرسه تاب آور باشند!

اهمیت مدارس تاب آور

یک مدرسه تاب آور، در حمایت از افراد و حتی سازمان‌ها متخصص است. ماموریت مدارس تاب آور، حمایت از افراد از طریق تبدیل واکنش استرس (واکنشی) به جریان خلاق (طراحی) است.

مدارس نه تنها می توانند در کنار اهداف علمی، تاب آوری را آموزش دهند، بلکه می توان مدارسی تنها مختص این هدف را تأسیس کرد. در مدارس اختصاصی تاب آوری، بسیاری از برنامه های درسی با سال ها مطالعه سیستم عصبی، آناتومی و فیزیولوژی، طب شرقی و مطالعات فرآیند شناختی تهیه شده است. این یک رویکرد منحصر به ‌فرد و بسیار سودمند برای افراد است.

مدارس تاب ‌آور می توانند یک مدل «تربیت مربی» نیز باشند. این مدل می تواند به کارکنان مدرسه مهارت‌های ذهنی/ بدنی را برای استفاده خودشان آموزش دهد و مسیرهایی را برای کاربرد مستقیم این مهارت ها در برابر دانش ‌آموزان فراهم ‌کند.

پس از این نوع آموزش، کارکنان می توانند این مهارت ها را در طول حرفه خود به دانش آموزان آموزش دهند. در واقع می توان هم مربی حرفه ای پرورش داد و هم به افراد به عنوان یک مهارت شخصی، آموزش داد. بنابراین با مدرسه تاب آور، می توان اهداف مختلفی از جمله سلامت روان و جسم جامعه را عملی کرد و به پیشرفت هایی در سطح کلان و خرد رسید.

مهارت تاب آوری در مدرسه

تاب آوری در مدرسه یکی از مهارت های مهم برای بهبود کارایی سیستم آموزشی و موفقیت دانش آموزان و معلمان است.

تاب آوری در مدرسه به چه معناست؟

تاب آوری در مدرسه یکی از روش های نوین ارتقای کیفیت آموزش است. ارتقای تاب آوری دانش آموزان به معنی توانایی مدیریت استرس روزانه و مهارت روبرو شدن با شرایط دشوار است. هدف از آموزش این مهارت، پیشگیری از اثرگذاری استرس بر عملکرد تحصیلی و سلامت جسم و روان دانش آموزان می باشد. تاب آوری در مدرسه 

حفظ آرامش در برابر استرس های محیطی، می تواند اثر بزرگی در موفقیت تحصیلی دانش آموز تاب آور در مقاطع مختلف تحصیلی داشته باشد.

مدارس تاب آور

مدارس تاب آور یک ابتکار آموزشی است که از سال ۱۹۹۵ تا کنون، هزاران معلم و دانش آموز از مزایای آن برخوردار شده اند. تاب آوری در مدرسه به معنی فراهم ساختن یک مدرسه بدون استرس نیست.

در یک مدرسه تاب آور، ابزارهای مدیریت استرس را در اختیار دانش آموزان قرار می دهند که موجب افزایش انرژی و تمرکز معلمان می شود. برای داشتن چنین مدرسه ای باید مربیان و معلمانی تربیت شوند که بتوانند مهارت های ذهنی و بدنی را به دانش آموزان بیاموزند.

آموزش های تاب آوری در مدرسه

آموزش های تاب آوری در مدرسه شامل یک کارگاه ده ساعته در دو مرحله است:

• آگاهی از استرس و چگونگی اثر استرس مزمن بر میزان یادگیری.
• گفتگو درباره استرس و نشانه های آن، تعریف استرس و ارائه راه حل.

راه حل های ارائه شده برای تاب آوری دانش آموزان

احساس کنترل بر روی زندگی

احساس کنترل بر روی زندگی، مهمترین عامل درونی پیشگیری از بروز استرس است. اولین قدم برای ایجاد این احساس، کنترل حالات روانی و جسمی فرد می باشد. به همین دلیل، روش های آرام سازی بدن، خودآگاهی و مهارت حل مسئله، از مهمترین بخش های آموزش تاب آوری در مدرسه محسوب می شوند.

روش های آرام سازی بدن و کنترل فیزیولوژیک

روش های آرام سازی بدن و کنترل فیزیولوژیک فرد به حفظ آرامش مغز و کنترل هورمون های استرس زا کمک می کند. روشهای آرام سازی بدن شامل تنفس عمیق، خودآگاهی بدنی و یوگا، ذهن آگاهی، تجسم و آرام سازی عضلانی میباشد.تاب آوری در مدرسه 

تعیین هدف و ارائه برنامه مطالعه قابل ارزیابی

تعیین هدف و ارائه برنامه مطالعه قابل ارزیابی، به موفقیت تحصیلی دانش آموز تاب آور کمک می کند. اهداف زمانبندی شده به دانش آموز کمک می کنند تا آگاهی بیشتری نسبت به پیشرفت خود داشته باشد.

به این ترتیب با یک دید واقع بینانه به عملکرد خود نگاه می کند و از ایجاد استرس ناکارآمد جلوگیری می شود. همچنین، روش های مهار استرس به دانش آموز یاد میدهند که در امتحانات و آزمونها، احساس کنترل بیشتری داشته باشد.

پنج گام ارتقاء سلامت روان و تاب آوری

پنج گام ارتقاء سلامت روان و تاب آوری: مدارس مسئولیتی قانونی برای ارتقاء سلامت و رفاه کودکان دارند. به تاب آوری و سایر مفاهیم مرتبط در بسیاری از اسناد کلیدی اشاره شده است.

برای مثال در برنامه ابتکار آموزشی در سرتاسر انگلستان بر روی “توانایی های شخصی”، مسائلی همچون “سرسختی، خود انگیزگی، حل مسئله و خود پنداره” تاکید شده است.

راهبردهای آموزش مشارکتی جهت ارتقاء سلامت روان و تاب آوری دانش آموزان

در این مطلب به گامهای اساسی ارتقاء سلامت روان و تاب آوری دانش آموزان خواهیم پرداخت. امید است مورد استفاده مخاطبین گرامی این رسانه قرار گیرد.

پنج گام اساسی ارتقاء سلامت روان و تاب آوری دانش آموزان

مدارس پتانسیل بالایی در انجام اقدامات موثر در ایجاد تاب آوری در مقابله با فقر و مشکلات خانوادگی دانش آموزان دارند. خصوصا اینکه در جوامع امروز مشکلات مربوط به سلامت روان در دانش آموزان به صورت اپیدمیک در حال افزایش است.

تعداد دانش آموزان مضطرب و افسرده در حال رشد بوده و مدارس در مرکز توجه برای تغییر در سلامت اندیشه و خود آگاهی دانش آموزان قرار دارند. البته باید دانست که ایجاد تاب آوری در دانش اموزان و در کل جامعه، رویکردی زمان بر و کلی است.

در اینجا ۵ گام برای ارتقاء سلامت روان و تاب آوری دانش آموزان وجود دارد که به صورت خلاصه بدان اشاره می شود:

ایجاد روابط مثبت

توجه بر اهمیت رابطه بین معلم و دانش آموز پیشرفت و سلامت جسمی و روانی دانش آموز را افزایش می دهد. مطالعات در این زمینه نشان داده است که مهارت های ارتباطی نظیر ارتباط گیری، مدیریت موثر کلاس درس، انتظارات مشخص و عوامل مربوط به تعلیم همچون آموزش موثر، استقلال و اشتیاق معلم، در افزایش پیشرفت و تعامل و تاب آوری دانش آموزان کاربردی است.تاب آوری در مدرسه

آموزش مهارت های عاطفی- اجتماعی

دولارک و وایزبرگ با برنامه آموزش عاطفی- اجتماعی نشان داده اند که مدارس با این مهارت ها ، نتایج بهتر علمی و تحصیلی را کسب خواهند کرد. بهبود ارتباط می تواند به کمک آموزش مهارت هایی همچون خودآگاهی، خود مدیریتی، آگاهی اجتماعی، مهارت های ارتباط گیری، تصمیم گیری مسئولانه باشد.

تاثیرگذارترین برنامه ها به صورت متوالی است که از آموزش های فعال استفاده نموده، بر پیشرفت تمرکز داشته و اهداف آموزشی مشخصی را داراست. به کارگیری راهبردهای آموزشی مشارکتی برای تقویت مهارت ها و ایجاد فرصت هایی برای دانش آموزان جهت تمرین مهارت های اجتماعی، حیاتی است.

پرورش احساسات مثبت

به کمک ایجاد حس افتخار و تعلق در دانش آموزان می توان احساسات مثبت را پرورش داد. پیوند در مدرسه عاملی قوی و پشتیبان برای سلامتی و نتایج تحصیلی در همه دانش آموزان می باشد. تاب آوری در مدرسه 

وقتی رفتار محترمانه، ارزش گذاری و مدل سازی شد و دانش آموزان دریافتند که صدایشان شنیده می شود، مدارس قادر خواهند بود که حس تعلق و پیوند را حتی در دانش آموزانی که در شرایط ریسک بالا قرار دارند، ایجاد نمایند.

ایجاد محیط آموزشی مثبت که دانش آموزان قدرت انتخاب داشته و می دانند که صدایشان شنیده می شود این اطمینان را می دهد که همه دانش آموزان از منظر جسمی و عاطفی ایمن بوده و می توان از راهبردهای آموزش مشارکتی برای افزایش تعامل و تاب آوری دانش آموزان استفاده نمود.پنج گام ارتقاء سلامت روان و تاب آوری

شناسایی نقاط قوت دانش آموزان

برای دانش آموزانی که با عدم تاب آوری، پیشرفت تحصیلی هم نداشته اند می توان با رویکردی مبتنی بر نقاط قوت، توانایی ها و خصوصیات مثبت دانش آموزان را شناسایی نماییم و به آن ها فرصت های بیشتری برای پیشرفت تحصیلی، موفقیت و احساس خود ارزشمندی دهیم.تاب آوری در مدرسه 

ایجاد احساس معنا و هدف

ایجاد فرصت برای دانش آموزان تا بتوانند با دیگران همکاری و مشارکت داشته باشند، معنایی فراتر از خودشان به آن ها می دهد. هنگامی که دانش آموزان را با جامعه محلی و جهانی آشنا ساخته و بدان مشغول سازیم، آن ها به تدریج قادر خواهند بود تا راه هایی را برای مشارکت فعال در جامعه بیایند. کار و فعالیت با اهداف ارزشمند، حس سلامتی در دانش آموزان را افزایش داده که بر روی پیشرفت و رشد و تاب آوری آن ها تاثیر مثبتی خواهد داشت.

تهیه شده در کارگروه تاب آوری ایرانیان