یادداشت اختصاصی: ضرورت توجه به ترک تحصیل دانش آموزان در استان کردستان

یادداشت اختصاصی: ضرورت توجه به ترک تحصیل دانش آموزان در استان کردستان (با تأکید بر شهرستان­های مرزی) [1]

امروزه سرمایه انسانی به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه و اساساً انسان به عنوان محور توسعه مطرح است. تأمین سرمایه انسانی، مستلزم انجام فعالیت­های آموزشی است. مهمترین متولی آموزش نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش است. این نهاد در نیل به اهداف خود از مشکلات فراوانی رنج می­برد. یکی از مهمترین آن­ها مسأله خروج زود هنگام دانش آموزان از سیستم آموزشی قبل از پایان هر دوره تحصیلی است؛ که در اصطلاح از آن با عنوان ترک تحصیل نام برده می شود.

عدم تکمیل تحصیلات در دوره اولیه تحصیل ضایعات فردی و اجتماعی متعددی به دنبال دارد. نوجوانانی که در سنین پایین به ایفای نقش و رفتار بزرگسالان می­پردازند در بزرگسالی متحمل خسارت فراوانی می­شوند (پیرسون و نیوکامپ، 2000). در نظام آموزش و پرورش آنچه عدم توفیق در تحقق هدف­ها و مقاصد را موجب می­شود اُفت و ترک تحصیل بوده است و عمدتاً به صورت ترک تحصیل میان دوره مردودی و یا عدم اشتغال در رشته مورد تحصیل مشاهده می­شود. نوجوانانی که در سنین پایین به ایفای نقش و رفتار بزرگسالان پرداختند، متحمل خسارت زیادی در عملکرد در زندگی بزرگسالی شده ­اند. هر قدر نوجوانان بتوانند تجارب آموزشی را در خلال دوره نوجوانی کسب نمایند، بهتر می­توانند آماده رویارویی با چالش­های زندگی در دوره بزرگسالی باشند. ترک تحصیل زود هنگام یک حادثه «زودرس کاذب» است که نوجوان را زودتر از موعد درگیر نقش­های بزرگسالان می­کند (اقدسی و همکار، 1391). آمارهای به دست آمده از تحقیقات در مدارس کشور نشان دهنده آن است که اُفت تحصیلی به صورت مردودی، ترک تحصیل زودرس و یا به صورت­های دیگر، مقدار زیادی از منابع مالی و استعدادهای انسان و جامعه را تلف کرده و آثار سوئی را بر جای می­گذارد (مقیمی و همکاران، 1389). یکی از استان­هایی که میزان ترک تحصیل دانش آموزان در آن بالاست، استان کردستان است. به گزارش خبرگزاری فارس از بانه (1394) بیشترین میزان ترک تحصیل دانش‌آموزان در استان کردستان مربوط به شهرستان بانه است. بی‌توجهی به ادامه تحصیل یکی از معضلات فرهنگی این شهرستان است. عدم تمایل خانواده­ها و محدودیت­های اجتماعی- اقتصادی به ادامه تحصیل فرزندانشان از عوامل مهم در ترک تحصیل دانش‌آموزان به ویژه دانش‌آموزان دختر روستایی است. در همین رابطه با «نوشین» دختر 11 ساله ساکن در یکی از روستاهای شهرستان بانه در مورد علاقه به ادامه تحصیل گفتگویی داشتم. نوشین برایم چنین گفت:

«مدرسه ما 6 دانش آموز داره. یکی کلاس دوم، یکی کلاس سوم، دو نفر کلاس چهارم و دو نفر کلاس پنجم. من خیلی درس خوندن رو خیلی دوست دارم و همش نگران اینم که بعد از کلاس ششم چطور درسم رو ادامه بدم چون دیگه اینجا برای هفتمی­ها کلاس نمیذارن. خانواده­ام نمی­ذارن برم مدرسه شبانه روزی. میگن خوب نیست دخترمون رو ول کنیم به امون خدا و بذاریم شبانه روزی که هزار بلا و بدبختی سرش بیاد!».

 و چه زیبا و معصومانه می­گوید: «می­دونید شاید خدا خواست تا یکی دو سال دیگه ما هم بیایم شهر زندگی کنیم و دیگه مشکل مدرسه رفتن نداشته باشم».

مرزی بودن شهرستان بانه و گرایش خانواده‌ها در تشویق فرزندانشان برای ورود به بازار کار یکی دیگر از عوامل ترک تحصیل به ویژه در میان دانش‌آموزان پسر است.

آنچه مشخص است فقر اقتصادی در باز تولید فقر فرهنگی، نقش اساسی و تعیین‌کننده دارد، زیرا  در شرایطی که بسیاری از خانواده‌ها از تأمین حداقل‌های یک زندگی معمولی عاجزند، اولین قربانیان کودکان هستند. در همین رابطه با «هیوا» نوجوان 15 ساله گفتگویی ترتیب دادم. هیوا با وجود هوش سرشار و استعداد بسیاری که در یادگیری دارد انگیزه­ای برای ادامه تحصیل ندارد. او دلایل بی­انگیزگی و تمایل به ترک تحصیل خود را چنین بیان می­کند: «مگه انگیزه­ای هم برای ادامه تحصیل میشه داشت! این همه جوون بیکار داریم درس بخونم که چی بشه؟ میرم وارد بازار کار میشم برای پسری مثل من در مرز کار با مزد خوب پیدا میشه. در عرض چند سال می­تونم یه سرمایه برای خودم جور کنم و به خانواده­ام هم کمک مالی بکنم. پدرم درآمد چندانی نداره! بهتر از اینه که مثل جوون­های تحصیل کرده علاف باشم و منتظر استخدامی باشم تا شاید ماهی چندرغاز گیرم بیاد».

با نوجوان دیگری در همین خصوص به گفتگو می­نشینم. «امید» نوجوان 14 ساله­ای که در مدرسه شبانه روزی تحصیل می­کند. خانواده­اش ساکن روستایی دور افتاده هستند که تنها دو خانوار در آن ساکن است. این روستا طی سال­های اخیر به خاطر روند فزاینده شهرنشینی خالی از سکنه شده است. امید هم تمایلی به ادامه تحصیل ندارد. او چنین می­گوید: «هرگز به دانشگاه رفتن و حتی دیپلم گرفتن هم فکر نمی­کنم. امسال هم الکی در مدرسه ثبت نام کردم. من نمی­خوام درس بخونم چون هیچ آینده­ای نداره. پسر خاله­ام فوق لیسانس هم گرفت از بهترین دانشگاه­ اما حالا چی؟ بعد از 28 سال زندگی نه کار درست و حسابی نه پول نه درآمد! منم میخوام مثل بقیه دوستام که در مرز کار می­کنن، کار کنم. پول دربیارم حداقل خودم مخارج خودمو تأمین کنم. آدم که نمی­­تونه همه عمر وابسته به خانواده­اش باشه. کافیه چند سال به خودم زحمت بدم بعد آینده مو می­تونم بسازم. خانواده­ام هم با کار کردنم بیشتر موافقن چون میگن درس خوندن در این مملکت هیچ نتیجه­ای نداره».

دانش ­آموزانی که از خانواده­ های کم درآمد جامعه هستند، معمولاً میزان ترک تحصیلشان بیشتر از سایر دانش آموزان است. خانواده‌های محروم با ترک تحصیل اجباری فرزندان خود، ضمن کاهش هزینه تحصیل از سبد خانواده، آنان را در صورت امکان به‌عنوان نیروی کار ارزان وارد بازار کار (اشتغال مرزی) می‌کنند تا بتوانند بخشی از هزینه‌های جاری خانواده خود را نیز تأمین کنند. شهرستان­های مرزی استان کردستان به ویژه «بانه» و «مریوان» به سبب مرزنشینی و به تبع آن محرومیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و عدم رسیدگی برنامه­ ریزان اجتماعی به مسائل اجتماعی حاکم بر این استان، روز به روز آسیب­های اجتماعی بیشتری دامنگیر آن می­شود. با توجه به این مقدمه روشن است که جامعه باید تمام همت خود را به کار گیرد تا هیچ کودکی از تحصیل محروم نشود، تا عدالت اجتماعی برقرار گردد و در سایه آن میزان آسیب‌های اجتماعی به حداقل برسد.

پیشنهادات کابردی

• لزوم آگاه­سازی و اطلاع رسانی در سطح وسیع جامعه نسبت به اهمیت و ضرورت آموزش و پرورش؛
• برقراری پیوند مستمر مدرسه- خانواده با تأکید بر تقویت مشارکت و همکاری والدین در امور مدرسه و مسائل آموزشی؛
• برگزاری دوره ­های آموزشی برای والدین به منظور ترغیب دانش ­آموزان و والدین به ادامه تحصیل دانش آموزان؛
• جذب افراد تحصیل کرده بومی در مدارس برای ایجاد افزایش انگیزه به تحصیل در دانش آموزان و والدین؛
• شناسایی دانش آموزان در معرض ترک تحصیل توسط آموزش و پرورش و جلوگیری از ترک تحصیل آنان؛
• ضرورت حضور «مددکار اجتماعی» در مدارس با هدف شناسایی مسائل و مشکلات دانش آموزان و برقراری ارتباط با والدین؛
• لزوم تقویت زیر ساخت­های اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی در استان کردستان با هدف کاهش فقر و سایر آسیب­های اجتماعی؛
• آگاه­سازی در خصوص آسیب­های حاصل از تجارت ناپایدار مرزی و تأکید بر توسعه انسانی به مثابه توسعه پایدار.

منابع

• اقدسی، علی نقی. (1391). عؤامل محیطی ؤ اجتماعی مؤثر در ترک تحصیل (بازماندگان از تحصیل) دانش­آمؤزان دختر دبیرستان­های شهرستان میاندؤآب در سال تحصیلی 89- 90. فصلنامه علؤم تربیتی، 5(17): 113- 130.
• مقیمی، سید محمد. خنیفر، حسین. زرؤندی، نفیسه. جؤکار، احمد. بیان معمار، احمد. فرجی ارمکی، اکبر. (1389). مطالعه ؤ بررسی رابطه بین عؤامل آمؤزشی ؤ افت تحصیلی در میان دانش آمؤزان پسر آمؤزشگاه­های راهنمایی. دؤ فصلنامه مدیریت ؤ برنامه­ریزی در نظام­های آمؤزشی، 3(4): 144- 160.
• Pearson, S. B. Newcomb, M. D. (2000). Predictors of Early High School Dropout: A Test of Five Theories. Journal of Educational Psychology, 92 (3): 568- 582.
• http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13940430001316

[1] – کیمیا واعظی | دانشجوی دکتری مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران