واکاوی مسائل اجتماعی ایران
پاندومی کرونا و آسیب دیدگان اجتماعی (بخش اول)
نویسنده: دکتر سلمان قادری
مددکار اجتماعی و دکتری تخصصی جامعه شناسی
مقدمه: در حالیکه به تدریج وارد سومین سال شروع همه گیری پاندومی کرونا می شویم که تاکنون بیش از ۲۳۰ میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا شده و بیش از ۴ میلیون نفر نیز فوت کرده اند. همه کشورهای جهان به نحوی درگیر این بیماری یا بحران جهانی بودند. هر چند که میزان آسیب پذیری و شدت درگیری کشورها تابعی از وضعیت اقتصادی، برنامه های سیاستی، اولویت بندی اقدامات و استراتژی های پیشگیری، مقابله ای و درمان سریع بوده است. به عبارت دیگر مدیریت بیماری کرونا در هر کشوری با توجه به شاخص های انسانی، مدیریتی، منابع اقتصادی در دسترس، سرمایه اجتماعی و ….متفاوت است. در این میان دولت هایی توانسته اند که موفق عمل نموده و با کمترین هزینه های انسانی بحران کرونا را پشت سر بگذارند که از نظر شاخص های فوق عملکرد دقیق تر و بهتری داشته اند. مدیریت بیماری کرونا تا حد زیادی به میزان و شیوه تعامل دولت ها با مردم نیز بستگی دارد. هر چقدر اعتماد عمومی به ساختارهای سیاسی بیشتر باشد، احتمال تاثیرپذیری مردم و رعایت قوانین و مقررات بیشتر بوده است.بیماری کووید ۱۹ منجر به تشدید فقر و نابرابری های اجتماعی در جهان شد. بر اساس پژوهشی که توسط بانک جهانی در خصوص تاثیرات همه گیری بیماری کووید ۱۹ بر وضعیت اقتصادی خانوارها انجام گرفت، نتایج نشان داد که بیش از یک سوم از کسانی که تا قبل از همه گیری بیماری کووید ۱۹ کار می کردند کار و ۶۰ درصد خانواده ها نیز درآمد خود را از دست دادند.
فقر، گرسنگی و از دست دادن شغل در بین خانواده های کشورهای فقیر بیشتر ملموس بود و کارگران، جوانان و زنان به میزان بیشتری در معرض پیامدهای آن قرار گرفتند. بر اساس همین گزارش تا ۲۰ سال آینده روند رو به رشد فقر جهانی به دلیل بیماری کووید ۱۹ تاثیر خواهد داشت. در این دوره بیش از ۸۸ میلیون نفر دیگر از جمعیت جهانی نیز در شرایط فقر شدید قرار گرفتند که عموماً در کشورهای فقیر و متوسط جهان زندگی می کنند.
بیکاری و از دست دادن درآمد منجر به افزایش نا امنی روانی و غذایی در بین خانواده های طبقات فقیر و سقوط دهکی در جامعه گردید و دسترسی آنها را به خدمات درمانی دشوار ساخت. به دلیل مجازی شدن تحصیل و عدم استطاعت مالی جهت خرید موبایل، بسیاری از کودکان خانواده های فقیر از دسترسی به آموزش محروم گردیده و در نتیجه مجبور به ترک تحصیل شدند. یکی از پیامدهای این روند افزایش هشت میلیون نفری حضور کودکان در کار و خیابان بوده است. به این ترتیب همزمان با گسترش فقر، نابرابری های اجتماعی و جنسیتی نیز در جوامع تشدید شد و چالش های عمده ای را پیش روی دولت ها قرار داد.
جهان پس از دوره کرونا با جهان پیش از آن کاملاً متفاوت است، زیرا ضمن بر جای گذاشتن آثار تورمی و فقر شدید، دستاوردهای بسیاری از جوامع را در اجرای برنامه های اجتماعی و خدمات عمومی از بین برد و یا تضعیف نمود. به همین دلیل نیازمند بازیابی جوامع، تقویت نوآوری ها، رونق بازار کسب و کار و افزایش برنامه های خدمات اجتماعی برای عموم مردم به خصوص گروههای در معرض خطر و محروم اجتماعی هستیم.
همانگونه که عنوان شد بیماری کووید ۱۹ ضمن تشدید فقر و نابرابری های اجتماعی به از دست رفتن بسیاری از منابع اقتصادی جوامع و خانواده ها منجر شد. با این وجود تاثیرات آن در بین همه مردم و خانواده ها به یکسان نبوده است و گروههای آسیب پذیر جامعه اعم از کودکان کار و خیابان، اتباع کشورهای مجاور، زنان سرپرست خانوار، حاشیه نشین‌ها، کارتن خواب ها، بیماران سوء مصرف کننده مواد، بیماران مبتلا به اختلال روانی، کارگران، کودکان و زنان قربانی خشونت های خانگی و … آسیب بیشتری دیده و متحمل درد و رنج مضاعفی گردیدند. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران نرخ تورم در کشور تا پایان شهریور ماه سال جاری به ۸/۴۵ درصد رسیده و از هر ۱۰ ایرانی یک نفر شاغل است. به نظر می رسد که کشور از نظر شاخص های اقتصادی و اجتماعی با چالش های متعددی مواجه است.
با توجه به زمینه کاری و حرفه ای ما به عنوان مددکاران اجتماعی ضروری است که به تحلیل و بررسی تاثیرات بیماری کووید ۱۹ بر گروههای محروم و آسیب پذیر جامعه بپردازیم. بر این اساس ارایه تصویری واقعی و مبتنی بر شواهد می تواند چالش ها و نیازهای فراروی گروههای فوق را نشان دهد که در تحلیل، ارزیابی و شیوه های خدمات رسانی به این افراد و گروههای اجتماعی موثر باشد. شرایط پس از دوره کرونا از نظر بسیاری از شاخص های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و جمعیت شناختی متفاوت با دوره پیش است که لازم است در تدوین راهبردها و دستورالعمل های اجرایی به این تمایزات توجه بیشتری شود.
بر این اساس در نظر داریم تا مجموعه ای از مطالب در ادامه یادداشت های قبلی با عنوان واکاوی مسائل اجتماعی ایران ارایه شود که تاکید این مجموعه یادداشت بر تاثیرات بیماری کووید ۱۹ بر گروههای محروم و آسیب پذیر جامعه خواهد بود. امید است که اساتید، کارشناسان و دانشجویان عزیز با ارایه نظراتشان ما را در تحلیل و تدوین بهتر یادداشت ها و برنامه ها یاری رسانند.
