نادیده‌گرفتن آسیب‌های اجتماعی و کودکان در برنامه ششم توسعه

از پشت پرده ساماندهی زنان کارتن‌خواب تا وضعیت مددکاران اجتماعی در نهادهای مختلف و نهاد ملی حمایت از کودک، در نشست رونمایی از کتاب این نهاد مطرح شد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران به نقل از مهرخانه، فاطمه دانشور؛ رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران و عضو هیئت امنای مؤسسه نیکوکاری مهرآفرین، در نشست خبری رونمایی از کتاب نهاد ملی حمایت از کودک، به جمع‌آوری زنان کارتن‌خواب اشاره کرد و گفت: سازماندهی زنان کارتن‌خواب از موضوعاتی است که شهرداری به دنبال آن است. بر همین اساس حدود سه هفته پیش شهرداری با همکاری بهزیستی، نیروی انتظامی، ستاد مبارزه با مواد مخدر و تا حدودی وزارت بهداشت، شروع به ساماندهی زنان کارتن‌خواب هرندی کرد. در این طرح نیروی انتظامی وظیفه جمع‌آوری، شهرداری وظیفه بازسازی کمپ شفق، ستاد مبارزه با مواد مخدر که مدیریت آن را به بخش خصوصی واگذار کرد و بهزیستی تأمین متادون و متادون‌درمانی را بر عهده داشت.

او ادامه داد: در اولین روز این طرح من حضور داشتم. براساس آن‌چه در هرندی مشاهده کردم و اظهارات 10 نفر از زنانی که به من مراجعه کردند، این زنان دارای فرزندانی هستند و برای آن‌ها ابراز نگرانی می‌کردند. این زنان اظهار می‌کردند که فرزندان خود را به دوستان موادفروش یا مدرسه سپرده‌اند. انتظار می‌رفت پس از ورود این زنان به کمپ شفق، مددکار اجتماعی با آن‌ها صحبت کند، اما متأسفانه خلأ بزرگ این کمپ، مددکاری اجتماعی است. مباحث اجتماعی را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن نقش مددکاری اجتماعی حل کرد. مددکار مانند پرستار بیمار است و در صورت نبودن مددکار، امکان دارد پروسه درمان به درستی انجام نشود. پس از آن دو بار مراجعه کردم و مددکار حرفه‌ای را در آن‌جا ندیدم و مسئولان معتقدند که باید پس از سه هفته از حضور این زنان در کمپ، مددکار به آن‌ها مراجعه کند، اما به نظر من حرف‌های مددجو از همان ابتدا صحیح است؛ مگر این‌که خلاف آن ثابت شود. این‌که پس از سه هفته برای زنان پرونده تشکیل می‌شود، نگرانی من را برای فرزندان‌شان زیاد می‌کند.

دانشور به نتایج یک پژوهش در رابطه با وضعیت مددکاری اجتماعی در ایران اشاره کرد و افزود: رشته مددکاری اجتماعی 24 واحد کارورزی دارد که در آن با آسیب‌ها آشنا می‌شوند، اما کسی که در این رشته تحصیل نکرده باشد، با این آسیب‌ها آشنا نیست. دکتر مصطفی اقلیما در فرهنگستان علوم اجتماعی پژوهشی را انجام داده است که نتایج آن برای وزارت بهداشت، سازمان زندان‌ها، ناجا، و بهزیستی تا پاییز سال 92 است. در وزارت بهداشت فقط 25 درصد از مددکاران اجتماعی تحصیلات مرتبط دارند و سایر افراد نمی‌توانند به درستی این کار را انجام دهند. وزارت بهداشت چنین وضعیتی دارد و وزیر بهداشت مسئولیت کودکان فروخته‌شده را نمی‌پذیرد؛ درصورتی‌که اگر در بیمارستان‌ها به‌ویژه آن‌هایی که افراد آسیب‌دیده مراجعه می‌کنند، مددکار اجتماعی حرفه‌ای وجود داشته باشد و از همان ابتدا مورد را شناسایی کنند و کودک را به بهزیستی بدهند، دیگر شاید شاهد فروخته‌شدن کودکی نباشیم.

او افزود: در زابل، قزوین، شاهرود، رفسنجان، گناباد، شهرکرد، خراسان شمال، اراک، ایلام، بوشهر و زنجان در پست‌های مددکاری اجتماعی، کسی که در این رشته تحصیل کرده باشد، نداریم. در مجموعه تهران نیز فقط 25 نفر که پست مددکاری داشتند در رشته مددکاری تحصیل کرده بودند.

در سازمان زندان‌ها برای هر 300 پرونده یک مددکار وجود دارد

رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران به وضعیت مددکاران اجتماعی در زندان‌ها اشاره کرد و گفت: در زندان‌ها از 900 مددکار اجتماعی، فقط 6 درصد مددکاران دارای تحصیلات مرتبط هستند. براساس استاندارد جهانی برای هر پنج پرونده فعال و 20 پرونده غیرفعال، یک مددکار اجتماعی نیاز است، اما در ایران برای هر 300 پرونده، یک مددکار وجود دارد. 34 درصد افرادی که پست مددکاری اجتماعی دارند، تحصیلات دیپلم و زیردیپلم دارند. بسیاری از زندان‌ها اتاق مصاحبه که مددکار بتواند از آن به صورت فردی و گروهی استفاده کند، وجود ندارد. در سال 80 فقط برای پنج درصد از زندانیان پرونده مددکاری تشکیل شد.

این فعال اجتماعی تصریح کرد: یکی از کارهای مددکاری اجتماعی، مشاوره و بازدید از منزل زندانیان است. چرا هیچ فکری برای خانواده‌های زندانیان نمی‌کنید؟ چرا در رابطه با امرار معاش خانواده زندانیان بررسی انجام نمی‌شود؟ چه کسی مسئولیت زنانی را که همسرانشان در زندان هستند را دارد؟ بی‌توجهی به این مسایل سبب می‌شود که در حال حاضر همسران اکثر زنان کارتن‌خواب در زندان هستند.

دانشور با اشاره به بودجه انجمن حمایت از زندانیان با بیان این‌که این انجمن ردیف‌بودجه‌ای از دولت داشت که باید به خانواده زندانیان کمک می‌کرد، اظهار داشت: در سال 77 این بودجه را از انجمن گرفته و به کمیته امداد امام خمینی (ره) دادند، اما کمیته امداد جواب‌گو نیست. این نهاد یک سال پس از زندانی‌شدن مرد، به سراغ خانواده‌اش می‌رود و بررسی می‌کند که زن، سرپرست خانوار است یا خیر. در مورد وضعیت مددکاری در بهزیستی، ناجا و سایر دستگاه‌ها هم مورد قابل دفاعی مشاهده نمی‌شود؛ پس باید بحران مددکاری اجتماعی را جدی گرفت.

رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران با بیان این‌که حتی در شهرداری بحران مددکاری اجتماعی وجود دارد، ادامه داد: یکی از دلایلی که پس از ساماندهی کارتن‌خواب‌ها، این افراد دوباره کارتن‌خواب می‌شوند، نبود مددکار اجتماعی مداخله‌گر است. از انجمن مددکاران اجتماعی می‌خواهم دوره‌های کوتاه‌مدت سه‌ماهه تا شش‌ماهه برای افراد علاقه‌مند برگزار کند تا اصول مددکاری را به آن‌ها آموزش دهند.

او به فرمایشات امام علی (ع) در سفارشات خود به مالک اشتر اشاره کرد و افزود: ایشان تأکیدات بسیار جدی‌ در مورد طبقات پایین اجتماع، بیچارگان و زمین‌گیران داشته و توصیه می‌کنند سهمی از املاک و غنایم حکومت صرف این افراد شود و می‌فرمایند باید وضعشان را وارسی کنید و از احوالشان خبر بگیرید و آن‌ها باید از بیت‌المال جیره داشته باشند و تو موظفی آن‌ها را از این وضعیت نجات دهی. سؤال من از مسئولین این است که ما که باید خود را قایل به تمام فرمایشات بزرگان ببینیم، چطور در برنامه ششم توسعه بحث آسیب‌های اجتماعی را مطرح نکرده‌ایم؟ در این برنامه فقط برنامه ستاد توانمندسازی فقرا و محرومین آمده است که من نمی‌دانم چطور اعتیاد، طلاق، دوجنسیتی و آسیب‌های اجتماعی دیگر را در آن قرار دهم. در این برنامه هم کودکان و هم آسیب‌های اجتماعی نادیده گرفته شده است.

عضو هیئت امنای مؤسسه نیکوکاری مهرآفرین به بیان اطلاعاتی در مورد 40 پرونده برای مادران و کودکان کارتن‌خواب پرداخت و ادامه داد: مؤسسه نیکوکاری مهرآفرین زمانی که وضعیت مادران و کودکان کارتن‌خواب را دید، با مشکلاتی روبه‌رو شد که خود قادر به حل آن‌ها نبود و بخش عمده این موارد کودکان بودند. مددکاران مهرآفرین به بیمارستان‌هایی که مراجعه‌کننده آسیب‌دیده برای زایمان دارد، رفت و با این مادران همراه شد و به خانه‌های‌شان سر زد. این بیمارستان‌ها در منطقه 12 تهران بودند. در اکثر این خانواده‌ها والدین مصرف شدید شیشه داشتند. آن‌ها فرزندانی تا سنین 13 سال هم دارند و اکثر این فرزندان که در سنین تحصیل هستند، به مدرسه نمی‌روند. آن‌ها عموماً یا کار می‌کنند یا دستفروش هستند و تعدادی از این بچه‌ها مدارک هویتی ندارند؛ یعنی حتی از کمترین حقوق خود بی‌بهره هستند و در این زمینه هیچ نهاد نظارتی وجود ندارد. حتی در مواردی بچه‌های بزرگ‌تر توسط پدر یا مادر آزار می‌دیدند.

دانشور تأکید کرد: متأسفانه در مورد کودکان آسیب‌دیده خلأ قانونی وجود دارد که بهزیستی نمی‌تواند به اجبار کودک را از خانواده‌اش بگیرد مگر این‌که دادگاه والدین را مجبور کند که قاضیان دادگاه‌های کودک هم عموماً این کار را نمی‌کنند.

او با اشاره به محتویات کتاب نهاد ملی حمایت از کودک گفت: در این کتاب وضعیت کودک بررسی شده است. یکی از چالش‌های موجود، در خصوص قوانین حمایتی از کودک و ضمانت اجرایی آن‌هاست که این موارد را در کتاب بررسی کرده‌ایم. بخش‌های دیگر کتاب در مورد طرح‌ها و برنامه‌های اجرایی مرتبط با کودک در سه قوه، مطالعات تطبیقی، بررسی نهادهای حکومتی خارج از سه قوه، نهادهای عمومی، سازمان‌های غیردولتی، نهادهای فراقوه‌ای و مصاحبه با 28 فعال حوزه کودک است. در نهایت به طراحی ساختار نهاد ملی حمایت از کودک رسیدیم که ساختارش با مرجع ملی کودک دادگستری متفاوت است. 50 درصد این ساختار را نهادهای حکومتی و 50 درصد آن را NGOها تشکیل می‌دهند. این ساختار یک شورای‌عالی و کمیسیون‌های سیاست‌گذاری، هماهنگی و نظارت دارد که NGOها بهترین ناظران آن هستند. سعی شده است در تصمیم‌گیری‌های این نهاد از کودکان استفاده شود.

عضو هیئت امنای مؤسسه نیکوکاری مهرآفرین با بیان این‌که دستیابی کودکان ایران به تمام حقوق مادی و معنوی‌شان چشم‌‌انداز این نهاد است، تصریح کرد: این نهاد به وجود آمده است تا با مدنظر قراردادن نیازها و منافع کودکان و با سیاست‌گذاری در زمینه توسعه متولیان و نظارت بر تحقق حقوق کودکان، زمینه ارتقای شرایط توسعه کودکان ایران را فراهم ساخته و در راستای کاهش وضعیت منامساعد کودکان تلاش کند.

این سند را در اختیار مسئولان می‌گذاریم تا دیگر بهانه‌ای برای ندانستن نداشته باشند

او افزود: این سند را در اختیار مسئولان می‌گذاریم تا دیگر بهانه‌ای برای ندانستن نداشته باشند. چرا با وجود این‌که حساسیت در بحث آسیب‌های اجتماعی در دغدغه‌های مقام معظم رهبری هم آمده است، اما در برنامه ششم توسعه راجع به آن هیچ موردی نیامده است؟ اگر این برنامه دوباره در مجلس بررسی می‌شود، تقاضامندم بحث آسیب‌های اجتماعی و کودکان را نیز به آن بیفزایند. منظور ما از آسیب‌دیده‌های اجتماعی معتادین، بیماران مزمن روانی که نیمی از سال را بستری هستند، مطلقه‌ها، فرزندان طلاق، کارتن‌خوابی زنان زندانیان، دوجنسیتی، دختران فرار و خانواده تمام این افراد است که فکر نمی‌کنم واژه فقر و محرومین بتواند این قشر را پوشش دهد. در دولت گذشته سازمان رفاه و تأمین اجتماعی و وزارت کار با یکدیگر ادغام شد و حالا بررسی کل آسیب‌های اجتماعی به یک معاونت که مدیر آن هم اقتصاد خوانده، خلاصه شده است؛ خواستار احیای دوباره این سازمان هستیم.

دانشور اظهار کرد: اگر من جای وزیر بهداشت بودم دستورالعمل مشخصی برای ارتقای جایگاه مددکاران اجتماعی می‌دادم. اگر جای رییس سازمان بهزیستی بودم نهاد خود را تقویت می‌کردم تا برای کمک به دیگران منتظر حکم قضایی نمانم. اگر جای وزیر آموزش و پرورش بودم بحث مددکاری اجتماعی را به مدارس می‌بردم. اگر جای رییس اتاق بازرگانی بودم به اعضای اتاق می‌گفتم که مدرسه‌سازی کافی است؛ بیایند در حوزه مسئولیت اجتماعی و ساماندهی آسیب‌دیدگان وارد شوند. اگر نماینده مجلس بودم نمی‌گذاشتم طرح حمایت از کودکان هشت سال بماند و اگر جای دادستان بودم مجوز جداکردن کودک از خانواده بدسرپرست را به مأموران شهرداری می‌دادم که از سر چهارراه‌ها کودکان را جمع کنند.