مملکت بلاخیز نیازمند مدیریت پیشگیرانه است
نویسنده: دکتر فاضل الیاسی- پژوهشگر فوق دکترای دانشگاه تهران
اگر فقط به بلایای طبیعی از جمله سیل، خشک سالی و زلزله های بزرگ صد سال گذشته نگاهی بیندازیم به این نتیجه می رسیم که با توجه به بلاخیزبودن مملکت ما، بایستی دو موضوع مهم را در نظر داشته باشیم:
۱- بایستی این واقعیت را بپذیریم که ما در معرض زلزله، سیل، خشکسالی و …. قرار داریم و هیچ وقت نباید بلاهای طبیعی را نادیده بگیریم.
۲- از تجربیات گذشته استفاده کنیم چون هر وقت از تجربیات استفاده کرده ایم میزان خسارت بسیار پایین بوده است. در خیلی از مناطق ایران انواع بلاهای طبیعی رخ میدهد، مثلاً در استان کرمانشاه و لرستان سیل، زلزله و خشکسالی رخ می دهد، برای مثال در سال ۱۳۸۵ در زلزله سلاخور لرستان با توجه به تجربیاتی که مسئولین از زلزله بم داشتند و بعد از پیش لرزه پیش از زلزله اصلی، مردم در خانه هایشان نخوابیدند و تنها حدود ۶۰ نفر کشته به همراه داشت، درحالی که در زلزله همین منطقه در سال ۱۲۸۸ اتفاق افتاد حدود ۸۰۰۰ نفر کشته شدند، در زلزله ۲۱ آبان ازگله کرمانشاه نیز با توجه به پیش لرزه ای که قبل از زلزله ۷/۳ ریشتری رخ داد که هشدارهای شدید کانال های تلگرامی به همراه داشت و درآن چهل هزار واحد تخریب شده و حدود ۶۷۰ نفر کشته شدند، با توجه به وقوع پیش لرزه و هشدارها اغلب مردم دربیرون از خانه ها بودند.
نکته قابل تأمل اینجا است که در ۱۱ فروردین سال ۱۳۸۵ در لرستان زلزله ای اتفاق افتاد و در همان تاریخ یعنی ۱۱ فروردین سال ۹۸ سیل بخشهای زیادی از این استان بوقوع پیوست، تمام این ها نشانه هایی هستند که بایستی ما با فهم آنها بیدار شویم، دراینجا مختصر به زلزله صد سال گذشته می پردازیم.
روز شمار زلزله های حدود یک سال اخیر:
در سال ۱۲۸۸ در منطقه سیلاخور زمین لرزه‌ای به بزرگی ۷/۴ ریشتر بوقوع پیوست که ۸۰۰۰ کشته و ۶۴ تخریب روستا را به همراه داشت. در سال ۱۳۰۹زمین لرزه با بزرگی ۷/۴ ریشتر سلماس را لرزاند که باعث کشته شدن ۲۵۱۴ نفر و تخریب ۶۰ روستا شد.
شهر لار درسال ۱۳۳۹ با یک زمین لرزه ۷/۶ ریشتری لرزید که ۴۰۰ نفر در این حادثه کشته شده و ۷۵ درصد شهر نیز تخریب شد. زمین لرزه بوئین زهرا نیز با شدت ۷/۲ ریشتر و ۱۰۰۰۰ کشته درسال ۱۳۴۱ به وقوع پیوست. در سال ۱۳۴۷ نیز زمین لرزه‌ای به بزرگی ۷/۴ ریشتر دشت بیاض را لرزاند که منجر به کشته شدن ۱۰۵۰۰ نفر و تخریب ۶۱ روستا شد. در سال ۱۳۵۱ منطقه قیر با زمین لرزه ۶/۹ ریشتری لرزید و ۴۰۰۰ نفر را به کام مرگ برد. در سال ۱۳۵۶ خورگو بازمین لرزه‌ای ۷ ریشتر لرزید که درآن ۱۲۸ نفر کشته شدند.
زلزله طبس با شدت ۷/۷ ریشتر در سال ۱۳۵۷، ۱۹۶۰۰ کشته و تخریب ۱۶ روستا را به دنبال داشت. در سال ۱۳۵۸ هم قائن با شدت ۷/۱ ریشتر لرزید که در اثر آن ۱۳۰ نفر جان باختند. در سال ۱۳۶۰ منطقه سیرچ با شدت ۷/۴ ریشتر به لرزه درآمد و ۱۳۰۰ نفر کشته شدند و ۸۵ درصد شهر هم تخریب شد. رودبار و منجیل نیز در سال ۱۳۶۹ با شدت ۷/۴ ریشتر لرزید که ۳۵۰۰۰ نفر کشته به همراه داشت. بیرجند هم در سال ۱۳۷۶ با شدت ۷/۳ ریشتر لرزید و ۱۵۰۰ نفر کشته بر جای گذاشت. در سال ۱۳۸۱ آوج در اثر زمین لرزه با خسارات زیاد در شهر و روستا‌ها روبه رو شد. شدت زلزله آوج ۶/۶ ریشتر بود. بم در سال ۱۳۸۲ با قدرت ۶/۵ ریشتر با خاک یکسان شد که ۴۱۰۰۰ نفر در اثر آن جان باختند.
زلزله بعدی در سال ۱۳۸۳ در فیروزآباد با شدت ۶/۳ ریشتر آمد که منجر به ریزش کوه و خسارات شد. زرند هم در سال ۱۳۸۳ با شدت ۶/۴ ریشتر لرزید و ۶۱۲ نفر درآن کشته شدند و ۱۰ روستا تخریب شد. زلزله منطقه کاکی درفروردین ۱۳۹۲ دربوشهر باشدت ۶/۱ ریشتر که ۳۷ نفرکشته،۱۰۵۰ نفرزخمی و ۴ شهرآسیب دید. زلزله سال ۹۲ در سیستان و بلوچستان نیز از جمله زلزله‌های بزرگ تاریخ ایران بود، و زلزله ۷ و سه دهم ریشتری ۲۱ آبان سال نود و شش در استان کرمانشاه که حدود ۶۷۰ نفر کشته و هزاران زخمی در پی داشت و حدود چهل هزار واحدمسکونی تخریب و ۶۰ هزار واحد آسیب دید.
مدیریت پیشگیرانه شامل:
۱- مطالعات و پژوهش دقیق با تأکید بر بلایا و تجارب گذشته
۲- آموزش خودمراقبتی در تمام ابعاد و خطرات بلایای طبیعی، در تمام مقاطع تحصیلی و فرهنگ سازی مناسب
۳- درنظر گرفتن بودجه کافی برای آموزش، آگاهی بخشی و مراقبت از محیط زیست، نظارت و مطالعات بیشتر بر چگونگی انجام پروژه ها، از جمله ساخت سدها، جاده ها و بافت شهری و روستایی و سازه های آنها
۴- اهمیت دادن به سمن ها و فعالین مدنی در حوزه های مختلف بخصوص حوزه های محیط زیست و مسائل فرهنگی و آموزشی
۵- افتتاح شبکه ای تلویزیونی مختص مسائل بلایای طبیعی جهت فرهنگ سازی، آموزش، پیگیری کارشناسانه و ترویج تاب آوری و مسائل تخصصی درحوزه بلایای طبیعی
۶- مراقبت و توجه بیشتر به منابع طبیعی و زیست محیطی و فرهنگ سازی و آگاهی بخشی به افراد جامعه جهت این مهم
