مداخله معنویت محور در کار با معتادان بهبودیافته

اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است. در واقع اعتیاد وابستگی جسمانی و روانی به انواع مواد مخدر، مواد محرک و مواد توهم­ زاست که در صورت کنار گذاشتن، علائم ترک و سندرم محرومیت از مواد در افراد ظاهر می­شود (حبیبی کلیبر و همکاران، 1393). در حال حاضر ماهیت خدمات درمانی در اعتیاد بیشتر بر محور روانشناختی قرار دارد.

شاید معنویت بیش از سایر جنبه­ های بهبودی در اعتیاد مورد غفلت قرار گرفته است (سنید، 2008). مطالعه در ارتباط با «معنویت، اعتیاد و بهبودی» در ابتدای راه قرار دارد، اما علی­رغم آن یافته­ های محکمی در این باره وجود دارد. نخست اینکه افراد با میزان بالاتر دین و معنویت کمتر به مصرف الکل و مواد مخدر تمایل نشان می­دهند.

دوم اینکه شواهدی موجود است که معنویت می­تواند به عنوان پادزهری برای سوءمصرف مواد باشد. مددجویانی که تحت درمان معنوی قرار دارند، اغلب از حمایت شدن از سوی نیرویی برتر، راهنمای درونی، زندگی هدفمند، سپاسگزاری و ارائه خدمت به افرادی که در جستجوی کمک و بهبودی هستند، سخن می­گویند (وایت و و لودت، 2006).

بر اساس نظر هتلر معنویت یک بعد از ابعاد 6 گانه خیر و نیکی است. معنویت شامل سپاس و قدردانی عمیق در زندگی است؛ سپاس به خاطر نیروهای موجود در عالم هستی و سپاس به خاطر زندگی و بودن (هتلر، 1967/ مک دونالد، 2013).

معنویت محافظی قوی در برابر ابتلا به مصرف الکل، مصرف مواد و پیشرفت سوء مصرف مواد است. کار در زمینه درمان اعتیاد بدون توجه به اهمیت بالقوه معنویت در بهبودی افراد دشوار است. معنویت می­تواند با افزایش توانایی درونی به اشخاص کمک کند تا در استرس­های شدید بتوانند جایگاه خود را در زندگی پیدا کنند (شمسعلی­نیا و همکاران،1391).

راهبردهای مقابله­ ای که به صورت گسترده در چارچوب روانشناسی سلامت مورد مطالعه قرار گرفته است، مجموعه­ ای از تلاش­های شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنش ­زا به کار می­رود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن می­شود (سیرتی نیر  همکاران، 1391). بهره­ گیری از مقابله دینی- معنوی که شامل باورهای دینی، نگرش­ها و یا اقداماتی به منظور کاهش فشارهای روانی ناشی از اتفاقات استرس­ زا در زندگی مانند فقدان یا تغییر و دگرگونی است تاب­ آوری افراد را در شرایط مذکور افزایش دهد. معنویت بر توانایی بیماران در مقابله با بیماری تأثیر دارد. برای بسیاری از افراد، باورها و اقدامات معنوی به عنوان منبعی از آرامش و راحتی توصیف شده است (ساد و دی مدیروس، 2012). به بیان دیگر مقابله معنوی، منبع درونی جستجوی معنا در زمان استرس است که منجر به رشد صمیمت با خدا و دریافت مفهوم زندگی و کسب آرامش می­شود.

روش­های مقابله معنوی با توجه به اصول مذهبی می­تواند دارای کارکردهای متفاوت باشد؛ از یک سو هم بی اثر باشد شامل ارزیابی منفی از خدا به عنوان تنبیه کننده، خشم و شک و تردید در مورد قدرت خدا و … و از سوی دیگر مؤثر باشد شامل به چالش کشیدن تبیین­ های علوم طبیعی، یافتن معنا و درک حوادث در مواجهه با بحران و تعریف مجدد عوامل استرس ­زا به عنوان فرصتی برای رشد معنویت (شهابی زاده و بحرینیان، 1392).

مقابله معنوی از جمله باور به خدای عادل، تلقی از خدا به عنوان یار حمایتگر، تلاش برای حمایت معنوی و شخصی به طور معنادار با پیامدهایی نظیر سلامت روان بهتر و رشد و تعالی معنوی ارتباط دارد.

با توجه به بافت فرهنگی جامعه ایران شایسته است مددکاران اجتماعی در ارتباط با معتادان بهبود یافته بر ارائه «مداخلات مبتنی بر معنویت» در کنار سایر روشهای درمانی تأکید نمایند و از طریق آموزش، بر تقویت معنویت در آنان اهتمام ورزند تا معتادان بهبودیافته با بکارگیری مقابله معنوی به پایداری هر چه بیشتر درمان نائل آیند.

کیمیا واعظی | کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران

منابع

1. حبیبی کلیبر، رامین. فرید، ابوالفضل. غریبی، حسن (1393). واکاوی پدیدارشناسانه علل گرایش به اعتیاد و عامل­های زمینه­ساز ترک آن از دید معتادان بهبودیافته. سلامت اجتماعی و اعتیاد، 1(2): 41- 54.

• سیرتی نیر، مسعود. عبادی، عباس. فلاحی خشکناب، مسعود. تولایی، عباس (1391). مقابله معنوی با پیامدهای اختلال استرس پس از ضربه ناشی از جنگ: یک مطالعه کیفی. نشریه علمی پژوهشی وزارت درمان و آموزش پزشکی، 1: 142- 160.
• شمسعلی­نیا، ع. نوروزی، ک. فلاحی خشکناب، مسعود. فرهودیان، ع. (1391). عوامل مؤثر بر تصمیم به ترک در سوء مصرف کنندگان مواد: یک مطالعه کیفی. مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2(2): 111- 124.
• شهابی­زاده، فاطمه. بحرینیان، سید عبدالحمید (1392). ارائه مدل علی راهبرد مقابله معنوی در بحران، مذهبی بردن والدین و دلبستگی ادراک شده دوران کودکی. فقه پزشکی، 15- 16: 95- 117.
• Hettler, B (1967). The six dimensions of wellness model. National wellness institute: 1-2
• Macdonald, DA (2013). A Call for the Inclusion of Spirituality in Yoga Research, Journal Yoga Physical Therapy. 3(3): 1-3
• Saad M. De Medeiros R. Spiritual-Religious Coping- Health Serving Empowering Patients Resources. Complementary Therapies for The Contemporary Healthcare 2010; 7: 125- 44.
• Sneed, K.J (2008). Divine Intervention: Integrating Spirituality into Addiction Services. North American Association of Christian in Social Work (NACSW): 1-28.
• White, W. Laudet, A (2006). Spirituality, Science and Addiction Counseling. Counseling Magazine, 7(1): 56-59.