خانواده مهم‌ترین و اصیل‌ترین نهاد در ساخت بنیادهای شخصیتی کودک و مهم‌ترین عامل در پی‌ریزی و چگونگی رشد شخصیت اوست. محیط ناسالم خانواده و روش نادرست تربیت کودک بی‌شک منشاء و سرچشمه بسیاری از انحرافات، کژ رفتاری‌ها و اختلالات رفتاری خواهد شد. جدایی و طلاق والدین بیشترین صدمه را به کودک می‌زند. به گزارش وبسایت رسمی مددکاران اجتماعی ایرانیان به نقل از مهر نو ؛ تعداد زیادی از معتادان نداشتن پدر یا مادر یا هر دو و یا وجود ناپدری و نامادری را عامل اعتیاد خود ذکر می‌کنند و می‌گویند برای گریزی از احساس کمبود محبت و احساس بی‌پناهی و ناامنی، فراموش کردن غم‌ها و رنج‌های خود به دامن موادمخدر پناه برده‌اند.
در خانواده‌های سخت‌گیر و مستبد که معمولا حالات روانی و عاطفی مطلوبی ندارند و به نیازهای طبیعی و ضروری فرزندان خود بی‌اعتنا هستند روابط آنان با فرزندان خود بسیار نامطلوب و دور از مهر و محبت است احساس حقارت و بی‌کفایتی، ترس از انزوا و گوشه‌گیری، ناتوانی در برقراری روابط عاطفی و اجتماعی، ناسازگاری، که زاییده رفتارهای نابخردانه این‌گونه والدین است سبب اعتیاد به موادمخدر می‌شوند.
در خانواده‌هایی که والدین به کودک و نوجوان خود آزادی کامل می‌دهند در نتیجه این گونه افراد چون در زمان کودکی و نوجوانی امیال و خواسته‌هایشان بی‌چون و چرا ارضا شده است و کمتر مزه تلخی‌ها و محرومیت‌ها را چشیده‌اند مهارت لازم را برای مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی ندارند و بهترین راه را برای گریز از مشکلات پناه بردن به موادمخدر می‌دانند.
نظارت و سرپرستی والدین بر کودکان و نوجوانان یکی از عوامل مهمی است که می‌تواند از اعتیاد پیشگیری کند.
چنین نظارت و سرپرستی نه تنها به بهبود روابط عاطفی افراد خانواده کمک می‌کند بلکه به ایجاد نظم و انضباط می‌انجامد در چنین فضای خانوادگی وظایف و نقش‌های هر یک از افراد خانواده مشخص است.
در نتیجه محیطی با ثبات و ایمنی برای رشد افراد فراهم می‌شود و در صورتی که افراد خانواده دچار بحران شوند، مشکلات آنها سریعا مشخص و به آن رسیدگی می‌شود. در چنین شرایطی احتمال انجام دادن رفتارهای خاصی وجود ندارد وظایف افراد خانواده روشن نیست و سرپرستی و نظارت بر فعالیت‌ها وجود ندارد،احتمال افزایش رفتارهای ناسالم افزایش می‌یابد و مشکلات و بحران‌های افراد خانواده مشخص نمی‌شود و در صورت مشخص شدن هم به آنها رسیدگی صحیح نمی‌شود.
لازمه فضای سالم حضور فعال والدین است و مسلم است والدین که به دلیل فعالیت‌های اجتماعی به شغل و یا بیماری و مسائلی از این قبیل کمتر در محفل خانوادگی حضور دارند کمتر می‌توانند بر فرزندان خود سرپرستی داشته باشند.
چنین شرایطی زمینه را برای غفلت والدین از فرزندان بیشتر می‌کند و به این ترتیب احتمال اعتیاد در این خانواده‌ها بیشتر می‌شود.
نکته مهم آن است که لزوما این غفلت یا بی‌سرپرستی محدود به خانواده‌های فقیر کم‌سواد یا محروم جامعه نیست بلکه فرزند یک تاجر یا یک مهندس و پزشک نیز به علت مشغله‌های شغلی و اجتماعی والدین ممکن است مورد غفلت و بی‌توجهی عاطفی قرار گیرد.
خانواده آشفته و ارتباطات خانواده ناسالم یکی دیگر از عوامل زمینه‌ساز اعتیاد است. فضای خانواده پرتنش مشاجرت و اختلافات میان والدین، محیط خانواده را ناامن می‌سازد.
همچنین آشفتگی‌هایی از از این دست باعث می‌شود والدین نتوانند نظارت و سرپرستی کافی بر فرزندان داشته باشند.
چنین والدینی به علت گرفتاری‌ها و مشکلات خود معمولا ارتباط سالم و مناسبی نیز با فرزندان ندارند و نمی‌توانند نیازهای روانی فرزندان را تأمین کنند؛ در حالی که ارتباط سالم میان اعضای خانواده موجب احساس امنیت و ایمنی می‌شود و نبود چنین ارتباطات سالمی منجر به عدم احساس امنیت شده که زمینه را برای اعتیاد آماده می‌سازد.
