دانش بین رشته ای امتیازاتی از جمله ارتقای خلاقیت، پرداختن به عرصه‌های جذاب جدید، انطعاف‌پذیری بیشتر در پژوهش، شکستن شکاف اطلاعاتی و دفاع از آزادی دانشگاهی و ایجاد تسهیلاتی برای استفاده از ابزارها، روشهای رشته‌های مختلف و همچنین کاربرد ابزارهای جدید و نوآورانه به همراه دارد (ذکایی، 1387). مددکاری اجتماعی به عنوان یکی از رشته های بین رشته ای از ظرفیت و پتانسیلی برخوردار است که مسائل مختلف را از جنبه های گوناگون بررسی نماید و با برقراری پیوند بین علوم نظری و تجربی پاسخگوی بسیاری از سؤالات مورد مطالعه باشد. توانمندسازی مددکاران اجتماعی در استفاده از رویکرد کیفی آنان را هر چه بیشتر به سوی حساسیت نظری، خلاقیت و شناسایی مسائل و مشکلات مددجویان از زوایای مختلف یاری می رساند. تبیین تجارب زیسته مددجوبان، افکار و باورهای آنان نیازمند شناخت رویکرد کیفی است و این مهم از طریق رویکرد کمی یا اثبات گرا که رویکرد حاکم بر پژوهشهای مددکاری اجتماعی در مراکز دانشگاهی و نیز مقالات منتشر شده در فصلنامه ها و مجلات تخصصی این حرفه است و بر «عینیت گرایی» تأکید خاص دارد و پدیده های اجتماعی را در حد استدلال آماری و عددی تقلیل داده است، میسر نمی گردد.
در حرفه مددکاری اجتماعی، «مشاهده» و «مصاحبه» از مفاهیم اصلی و برجسته به شمار می آیند و انجام پژوهش کیفی فرصت مناسبی را برای استفاده از این تکنیکها در اختیار مددکاران اجتماعی قرار میدهد. مصاحبه یکی از رایج ترین روشهای جمع آوری داده ها است. مصاحبه های کیفی ممکن است به عنوان یک استراتژی اصلی یا همراه با مشاهده به کار روند. تلفیق مصاحبه و مشاهده این امکان را فراهم میسازد که در عین توجه به افکار و ذهنیت مددجویان بر حالات و رفتارهای آنان نیز آگاهی یابیم و در این راستا تلفیق «ذهنیت» و «عینیت» را به تجربه بنشانیم. مصاحبه اغلب این امکان را برای شرکت کنندگان به وجود می آورد که تجربیات و دیدگاه های خود را در مورد پدیده مورد نظر کاملاً توضیح دهند و مددکاران اجتماعی با استفاده از سؤالات باز، تشریحی، تفسیری و اکتشافی روندِ آن را هدایت نمایند و بیشترین اطلاعات را کسب نمایند.
اما ابزار دیگری که در حرفه مددکاری اجتماعی بسیار پر کابرد است، مشاهده است. مشاهده مستلزم توجه منظم و ثبت رویدادها و رفتارهای مورد تحقیق است. در تمام تحقیقات کیفی، مشاهده به عنوان روش اصلی، اصولی، زیربنایی و سرنوشت ساز به حساب می آید. پژوهشگر از طریق مشاهده، روابط بسیار پیچیده را در زمینه اجتماعی و واقعی کشف میکند و در حین آن به زبان بدن نیز توجه دارد. رفتارهایی همچون اضطراب و احساس فشار، تیک عصبی، احساس بی قراری و اضطرار، خشم و نفرت، ترس و وحشت و بسیاری حالتهای دیگر از طریق مشاهده نمایان میگردد. مشاهده این حالتها و رفتارها اطلاعات بسیاری را در اختیار مشاهده گر قرار میدهد که گویای وضعیت و شرایط حاکم بر موقعیت یا فرد مشاهده شونده است.
نظر به اهمیت رویکرد کیفی در حرفه مددکاری اجتماعی، اهمیت تولید محتوای تخصصی از طریق تقویت مهارت «نظریه پردازی» در کنار مهارت «نظریه آزمایی»، ترغیب و حساس سازی فکری مددکاران اجتماعی به انتخاب موضوعهای پژوهشی مختلف از منظر رویکرد کیفی و نیز غنی سازی اندیشه آنان از طریق بازنگری در فهم و ادراک مسائل و آسیبهای اجتماعی از دریچه رویکرد کیفی شایسته است این رویکرد بیش از پیش مورد توجه جامعه مددکاران اجتماعی متخصص قرار گیرد.
- ذکایی، محمد سعید (1390). چالشهای پژوهش کیفی در علوم اجتماعی ایران. رسانه، 19(1387): 11- 22.
نویسنده: کبری واعظی | کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران
