یکی از روز های مهمی که در دنیا نامگذاری شده، روزجهانی کودک است. روزی که در ایران هم در تقویم رسمی ثبت شده است. درابتدا اینروزرا به همه کودکان تبریک می گویم. تا چند سال قبل توجه به حقوق کودک به عنوان یک مطالبه عمومی، حتی پس ازتصویب پیمان نامه جهانی حقوق کودک در سال ۱۳۷۳ در مجلس شورای اسلامی مورد توجه جدی نبود. گرچه در دین مبین اسلام تاکیدات زیادی بر توجه و رعایت حقوق کودک شده است و درتربیت افراد یتیم در خانه همچون فرزندان خودمان تصریح شد و بطور کلی توجهی خاص در زمینه نحوه برخورد با کودکان و رعایت همه جانبه حقوق آنان دارد.
شاید بتوان گفت از سال ۱۳۷۸ تلاش ها برای توجه به حقوق کودکان ومطالبه گری دراین زمینه توسط کارشناسان وتشکل های غیر دولتی مرتبط در ایران سرعت بیشتری پیدا کرد تااین که در سال ۱۳۸۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس شورای اسلامی به تصویب می رسد.گرچه در فرایندتصویب در مجلس و تایید شورای نگهبان بخش های عمده ای از مفاد پیش نویس قانون حذف می شود ولی یک گام به جلوتر بود.بعد از آن نیز در کشور لوایح محتلفی در حمایت از کودکان و نوجوانان نوشته شده است که در حال حاضر در گیر و دار تصویب در مجلس شورای اسلامی است.
علیرغم اقدامات قانونی و اجرایی مختلفی که در دهه اخیر در ایران در زمینه حمایت از حقوق کودکان و تعیین مرجع ملی حقوق کودک صورت گرفته که نسبت به قبل خیلی بیشتر شده است ولی باید اذعان کرد که تا تحقق کامل آن هنوز فاصله داریم که به بخش های از آنان اشاره می کنم.ذکراین نکته ضروری است که حدود ۱۳ماده از ۵۴ ماده پیمان نامه حقوق کودک به صورت مستقیم به وظایف و مسئولیت های دولت ها در قبال کودکان پرداخته است، همچنین در ۳۰ ماده دیگر هر چند بطور مستقیم به نقش والدین و دیگر نهادها پرداخته ولی در واقع این ماده ها هم تاکیدی بوده است برنقش دولت ها در ایجاد شرایط مطلوب برای نهادهای مختلف به منظور مراقبت و پرورش مناسب کودکان.
بنابراین می توان گفت که این موضوع نشانگر اهمیت دولت در اجرای پیمان نامه می باشد .ضرورت رعایت حقوق کودک به علت اهمیت فوق العاده دوران کودکی در رشد و پرورش کودکان، آسیب پذیری و لزوم حمایت از آنان و متفاوت بودن آنان از بزرگسالان ، پرداختن به حقوق کودک غیر قابل اجتناب است و توجه نداشتن به حقوق این گروه می تواند در آینده لطمات زیادی را به همراه داشته باشد چرا که کودکان امروز مدیران وسازندگان فردای ما هستند.
– طبق اصل ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت مکلف شده تا زمینه آموزش رایگان برای کلیه افرادلازم التعلیم را فراهم کند.این در حالی است که طبق آمار مرکز آمارایران هنوز هستندکودکانی که به مدرسه نرفته یا نمی روند.در حالی که برخورداری از آموزش حق همه کودکان است.
– طبق ماده ۷۰ قانون کار جمهوری اسلامی ایران کار کلیه افراد زیر ۱۵ سال ممنوع است.در حالی که افراد زیر ۱۵ سال برای تامین هزینه خانواده خود مجبور به کار درخیابان ها یا کارگاه های غیر ایمن و غیربهداشتی و در ساعات طولانی هستند.
– حمایت از کودکان در برابر همه اشکال خشونت حق آنان است.گر چه درایران دراین زمینه تمهیداتی از قبیل راه اندازی اورژانس اجتماعی،مراکز نگهداری از کودکان بد سرپرست و… اتخاذ شده است ولی به دلیل فراگیر نبودن این نوع خدمات درتمام نقاط شهری و روستایی ، دسترسی کودکان خشونت دیده یادر معرض خشونت به خدمات اجتماعی مورد نیاز تسهیل نشده است.
– به دلیل مشکلات اقتصادی سطح زندگی همه کودکان مناسب نیست این در حالی است که برخورداری از سطح زندگی مناسب برای رشد جسمی، ذهنی، معنوی، اخلاقی و اجتماعی کودکان حق رسمی آنان است.
– علیرغم تصویب آیین نامه اجرایی در خصوص ممنوعیت و اقدام فوری برای محو بدترین اشکال کار کودک در سال ۱۳۸۳ در هیئت وزیران هنوز شاهدکار کودکان در این مشاغل ممنوع شده هستیم.
– استثمار و بهره کشی از برخی از کودکان موضوع دیگری است که هنوز به چشم می خورد.ولی در قوانین مختلف داخلی از جمله قانون کار، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و معاهدات بین المللی بر ممنوعیت این بهره کشی ها تاکید شده است.ولی در عمل بنا به دلایل مختلف، توجه جدی به اجرای این قوانین صورت نمی گیرد.
– علیرغم تعیین حداقل سن ازدواج برای دختران تا ۱۳ سال(مگردر موارد استثنایی با نظر دادگاه) طبق آمار سازمان ثبت احوال کشور هنوز شاهد ازدواج دختران زیر این سن قانونی و حتی زیر ۱۰ سال هستیم و همین طور ازدواج پسران زیر ۱۵ سال(حدود ۴۰هزار ازدواج در سال).
– عدم امکان ثبت همه موارد و انواع مختلف کودک آزاری یکی دیگر از مشکلات است.این شرایط بنا به دلایل مختلف از قبیل مخفی کردن، عدم پذیرش رفتارخشونت آمیز توسط والدین و سرپرستان کودکان، عدم آشنایی با منابع اجتماعی مرتبط با حمایت از کودکان آزاردیده و … اتفاق می افتد.در حالی که حمایت ازکودکان در چنین شرایطی حق آنان است.
– عدم اجرای کامل قوانین موجود در حمایت از کودکان و تاخیر در تصویب قوانین مرتبط با این موضوع از جمله لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان که ازسال ۱۳۸۵ توسط قوه قضایی با همکاری دستگاه های مرتبط و مشارکت سازمان های غیردولتی تهیه شده و از طریق دولت درسال ۱۳۹۰به مجلس شورای اسلامی ارسال شده که هنوز در مجلس تصویب نشده است.بر این باورم که با تصویب این لایحه وتبدیل آن به قانون واجرای مناسب مفاد آن، ایران یکی از کشورهایی خواهد شد که می تواند در زمینه توجه به حقوق کودک برای بسیاری از الگو باشد.
سید حسن موسوی چلک
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران
