امسال روز جهانی ارتباطات درحالی رسیده که اندیشمندان حوزه ارتباطات یک‌سال گذشته را با تحلیل یک موضوع جدید گذرانده‌اند؛ تغییراتی که استفاده ایرانی‌ها از نرم‌افزارهای اجتماعی تلفن‌های همراه هوشمند در جامعه ایرانی ایجاد کرده است.
برای همین هم بود که نشست امسال استادان علوم ارتباطات به بررسی رسانه‌های نوین و تغییرات اجتماعی آنها در ایران اختصاص یافت. در این نشست که با عنوان «ایران و آینده ارتباطات؛ رسانه‌های نوین و روند تغییرات اجتماعی در ایران» در دانشکده خبر و ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز برگزار شد، هادی خانیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، وحید عقیلی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز و تِژامیرفخرایی، استاد ارتباطات دانشگاه آزاد سخنرانی کردند.
هادی‌خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه در ابتدای این نشست گفت که هفته ارتباطات را می‌توان از زاویه‌های مختلف نگاه کرد: «هفته ارتباطات، روزهای مختلفی را در بر می‌گیرد؛ از روز جهانی ارتباطات تا روز جامعه اطلاعاتی و مخابرات، روابط عمومی و روز جهانی آزادی مطبوعات. موضوع مهم در حوزه ارتباطات این است که از زمانی که اولین تحقیق‌های ارتباطی، ایران را هم در بر گرفت تاکنون، چه در حوزه خوشبینانه که مبتنی بر نظریات لرنر بود، چه وقتی که نظریات انتقادی و نگاه‌های مارکسیستی مطرح شد و افرادی مانند مرحوم مجید تهرانیان به آن پرداختند و چه اکنون که ما با نسل چهارم ارتباطی که بر مخاطب تکیه دارند، مواجهیم، در همه اینها فناوری تکنولوژی ارتباطی، باعث تغییرات شگرفی در جهان و ایران بوده است. فشردگی زمان و مکان جامعه ایران را دچار تغییراتی کرده که کمتر به آن توجه شده است.»
«زمانی که سردبیر مرحوم روزنامه لوموند به ایران آمده بود، گزارشی نوشت و تیتر زد: زن ایرانی دیگر به آشپزخانه برنمی گردد. زمانی که آقای کاستر هم به ایران آمده بود از بالارفتن سطح مشارکت زنان در جامعه ایرانی صحبت کرد.
او درباره این تغییرات گفت: «زمانی که سردبیر مرحوم روزنامه لوموند به ایران آمده بود، گزارشی نوشت و تیتر زد: زن ایرانی دیگر به آشپزخانه برنمی گردد. زمانی که آقای کاستر هم به ایران آمده بود از بالارفتن سطح مشارکت زنان در جامعه ایرانی صحبت کرد. موضوع اینجاست که درحال حاضر زنان ایرانی با دسترسی به فضای مجازی، دیگر در خانه باقی نمانده‌اند. باید همین مسأله زنان را به سطح مشارکت جوانان و نوجوانان تعمیم دهیم.»
خانیکی ادامه داد: «جامعه ما امروز در معرض تغییرات محسوسی است که دیده می‌شود و تغییرات نامحسوسی که کمتر دیده می‌شود. تغییرات محسوس را می‌توان تحت‌تأثیر فناوری‌های نوین ارتباطی که در دسترس‌ترند، شناخت اما تغییرات نامحسوس، تغییرات فرهنگی، شناختی و معرفتی است. به این دلیل که سطح استفاده از فناوری در جامعه ایرانی امروزه بالا رفته، در معرض تغییر قرار گرفته است.
بالا رفتن نرخ شهرنشینی، سواد، تحرکات جغرافیایی و سطح آموزش را می‌توان در کنار این موضوع در نظر گرفت.» به گفته این استاد ارتباطات دانشگاه علامه تغییرات فناورانه و سخت‌افزارانه بر فرهنگ تأمل، شناخت و دانش ایرانی‌ها دارد: «با این زمینه اگر فقط دو رسانه جدید یعنی میزان استفاده از تلفن هوشمند در کشور و میزان ورود به اینترنت را در نظر بگیریم، می‌بینیم که ایران در معرض یک تغییر شگرف است.
همین چند وقت پیش بود که وزیر ارتباطات گفت که تا پایان سال ٩٤، ٣٣هزار روستای ایران به اینترنت وصل می‌شوند، درحالی‌که تا قبل از این ٨هزار روستا به اینترنت متصل بودند
همین چند وقت پیش بود که وزیر ارتباطات گفت که تا پایان سال ٩٤، ٣٣هزار روستای ایران به اینترنت وصل می‌شوند، درحالی‌که تا قبل از این ٨هزار روستا به اینترنت متصل بودند از طرف دیگر آمارها نشان می‌دهد که ٧٥درصد استفاده از اینترنت در ایرانی‌ها در خانه، ١٤درصد در محل کار، ١٣درصد در محل تحصیل، یک‌درصد در کتابخانه و چهار‌درصد در کافی‌نت‌ها اتفاق می‌افتد. شتاب این تحولات در جامعه ما فوق‌العاده بالاست. جامعه ما با مسائل، چالشها و چشم‌اندازهای جدیدی روبه‌روست که نه یکسره تهدید است نه یکسره فرصت. درحال حاضر ایران به‌عنوان نهمین کشور استفاده‌کننده از فناوری‌های نوین در جهان شناخته می‌شود.»
خانیکی در ادامه گفت که تغییراتی که صرفا تحت‌تأثیر تحولات فناورانه و بالا رفتن سطح نیاز و تغییر الگوی مصرف رسانه‌ای رخ می‌دهد، باعث فاصله گرفتن پرشتاب جامعه از رسانه‌های مکتوب می‌شود: «این موضوع باعث شده که نوعی اوتیسم یا تنهایی اجتماعی جدید در جامعه ما به‌وجود آید. این موضوع در خلأ نهادهای مدنی یا ضعف آنها در جامعه ما تشدید شده است. از لحاظ عددی هم باید ببینیم که ما با چه شتابی به دنیای موبایل‌های هوشمند ورود پیدا می‌کنیم؛ مثلا ببینیم قبل از نهایی شدن ٣G در همراه اول و ایرانسل میزان استفاده از موبایل در ایران چقدر بود و بعد از آن چقدر.»
این استاد ارتباطات گفت که جامعه ایران دچار انسدادهای گفت‌وگویی است: «اگر رسانه‌ها راهی برای نوعی پناه بردن به جمع‌های بسته‌تر و مسدود باشند، این جامعه را به سمت چندپارگی پیش خواهد برد.»
این استاد ارتباطات گفت که جامعه ایران دچار انسدادهای گفت‌وگویی است: «اگر رسانه‌ها راهی برای نوعی پناه بردن به جمع‌های بسته‌تر و مسدود باشند، این جامعه را به سمت چندپارگی پیش خواهد برد.» او ادامه داد:«خطری که جامعه را در پرتو رسانه‌های جدید تهدید می‌کند، ترویج نوعی سست‌کوشی است. مثلا ما اخیرا می‌بینیم که بعضی حوادث مانند کشته‌شدن یا مرگ یک فرد در فضای مجازی و شبکه‌های ارتباطی با واکنش‌های زیادی روبه‌رو می‌شود ولی وقتی مثلا برای آن فرد مجلس ختم می‌گیرند، تعداد کمی از مردم در آن شرکت می‌کنند و خانواده متوفی را دلداری می‌دهند.»
وحید عقیلی، استاد ارتباطات دانشکده ارتباطات دانشگاه تهران مرکز یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود. او در ابتدای سخنرانی‌اش گفت که با ورود تکنولوژی به علم ارتباطات، پیچیدگی ارتباطات بیشتر شد: «تکنولوژی‌های ارتباطاتی، یک فضای افقی به‌وجود آورد که برعکس ارتباط عمودی پیش از آن یعنی از بالا به پایین بود. سوال موجود این است که آیا به همان میزان که اطلاعات تولید می‌شود، به میزان آگاهی ما هم اضافه می‌شود یا نه. از طرف دیگر ما امروزه شاهدیم که تغییرات بیشتر تابع تکنولوژی‌ها بوده است و جنبش‌های اجتماعی کمتر از تکنولوژی‌ها تغییر ایجاد کرده است.»
در ادامه این نشست، تژا میرفخرایی روند تغییرات اجتماعی و رسانه‌ها را بررسی کرد. او در این‌باره گفت: «به‌نظر می‌رسد همان کاری که ماشین چاپ در تداوم سرمایه‌داری لیبرال کرد، تکنولوژی‌های ارتباطی هم می‌کنند. ذات این تکنولوژی‌ها این است که با مشارکت مردم همراهند. ما درحال حاضر می‌بینیم که مخاطبان این تکنولوژی‌ها به تولیدکننده تبدیل شده‌اند و این به معنی آن است که امروزه تولید محتوا در رسانه کم‌کم از دست حرفه‌ای‌ها خارج می‌شود و باید دید این موضوع چه تأثیری بر سیاست خواهد گذاشت. واقعیت این است که وقتی تولید از دست حرفه‌ای‌ها خارج می‌شود و به دست عموم مردم می‌رسد، مردم به تولیدکننده محتوای سیاسی تبدیل خواهند شد.» او ادامه داد: «بنابراین ما می‌بینیم که این تکنولوژی‌ها به جایی خواهند رسید که لوایح قبل از آن‌که در مجلس بررسی یا رأی‌گیری درباره آنها انجام شود، در شبکه‌های مجازی به رأی‌گیری مردم گذاشته خواهد شد و این موضوع جامعه ما را به دموکراسی کاملی خواهد رساند.»
