نگاه امنیتی، آسیب‌های اجتماعی را زیرزمینی می‌کند
چند روز دیگر که بگذرد، برنامه ششم توسعه به همراه لایحه بودجه به مجلس می‌رود، این روزها تب‌وتاب و گمانه‌زنی‌ها درباره مفاد برنامه ششم توسعه بالا گرفته است. یکی از موضوعاتی که در روزهای گذشته درباره نوع پرداخت به آن در برنامه ششم توسعه بحث و نظرهای زیادی وجود داشته، آسیب‌های اجتماعی است؛ موضوعی که آن‌طور از گوشه و کنار شنیده می‌شود، هنوز نتوانسته جای خودش را در برنامه ششم توسعه آن‌طور که شایسته است، باز کند.
این گفت‌وگویی کوتاه با «مصطفی معین»، وزیر پیشین علوم و رئیس هیأت‌مدیره موسسه رحمان درباره جایگاه آسیب‌های اجتماعی در برنامه ششم توسعه است. دکتر معین به «شهروند» می‌گوید که زمان برخوردهای انتظامی و امنیتی با آسیب‌های اجتماعی گذشته است و وقت آن است که مسئولان در برنامه ششم توسعه و دیگر قوانین نگاه پیشگیری را جایگزین نگاه انتظامی کنند.
آقای معین شما یکی از کسانی بودید که در نوشتن قانون برنامه چهارم توسعه شرکت داشتید و همیشه از این قانون به‌عنوان یکی از بهترین برنامه‌های توسعه ایران نام برده‌اید. از طرف دیگر در سال‌های گذشته همیشه این انتقاد را داشته‌اید که این قانون به درستی اجرا نشد. چند روز دیگر برنامه ششم توسعه به مجلس می‌رود و از گوشه و کنار به گوش می‌رسد با این‌که درچند وقت گذشته حساسیت‌هایی درباره آسیب اجتماعی درکشور ایجاد شده ولی در این برنامه باز هم نگاه درستی به آسیب‌های اجتماعی نشده است. نظر شما دراین‌باره چیست؟
متاسفانه درحال حاضر مباحث مربوط به آسیب‌های اجتماعی در بعضی جلسه‌ها بررسی می‌شود ولی همچنان درسطوح عالی آن‌طور که باید به آن توجه نمی‌شود. آسیب‌های اجتماعی درکشور ما به جایی رسیده است که این نیاز درباره آن وجود دارد که به صورت شفاف درباره آن اطلاع‌رسانی شود. اما درحال حاضر حتی مخاطبانی که ممکن است درحوزه‌های دانشگاهی و پژوهشی باشند و می‌توانند با در اطلاع قرارگرفتن اطلاعات مربوط به آسیب‌های اجتماعی درباره آن اظهارنظر کنند، درجریان اطلاعات و آمار درباره آسیب‌های اجتماعی نیستند.
یعنی فکر می‌کنید پنهان‌کاری درباره آسیب‌های اجتماعی در ایران باعث زیادشدن روز‌به‌روز آن درجامعه شده؟ آن‌طور که درحال حاضر شاهدیم؟
من فکر می‌کنم با حذف صورت مسأله یا برخورد عکس‌العملی با پدیده‌ها و آسیب‌های بسیار پیچیده اجتماعی یا برخوردهای انتظامی، امنیتی و قضائی، نمی‌توان درباره آسیب‌های اجتماعی تصمیم گرفت. البته می‌شود این برخوردها را داشت ولی این را هم باید دانست که این نوع برخوردها به دامنه‌دارشدن و زیرزمینی شدن آنها و گسترش آن در سطح عمومی می‌شود. قطعا در مرحله بعدی هم خود برخوردکنندگان فیزیکی و امنیتی از برخوردشان پشیمان خواهند شد اما درنهایت تاوانش را جامعه خواهد داد.
اتفاقا این برخوردهای توأم با نگاه جمع‌آوری آسیب‌ها اخیرا شدت گرفته و بیش ازپیش نوع برخورد با آسیب‌های اجتماعی ضربتی شده است. شما فکر می‌کنید راه‌حل کجاست؟
به نظر من رویکرد دراین‌باره باید یک رویکرد اندیشمندانه، مبتنی با مطالعه و تحقیق و سیاست‌های سنجیده، بلندمدت و آینده‌نگری باشد. رویکرد اصلی دراین‌باره باید پیشگیری باشد؛ یعنی باید کاری کرد که این پدیده‌ها شکل نگیرند و قطعا برای این‌که این اتفاق بیفتد، ما باید سیاست‌هایی داشته باشیم که به همه زمینه‌های اجتماعی، دینی، مدیریتی، سیاسی، اقتصادی، فقر و… توجه کنند و راه‌حلی وضع شود که بتواند به صورت جامع و همه‌جانبه این موضوع را در بربگیرد. برای واقعیت‌های تلخی که درحال حاضر درباره آسیب‌های اجتماعی وجود دارد، باید خیلی تدریجی برخوردهای اخلاقی و انسانی وجود داشته باشد.
به سوال مربوط به برنامه ششم توسعه برمی‌گردم. فکر می‌کنید جای چه موضوعی درباره آسیب‌های اجتماعی در قانون‌های توسعه قبل خالی بود و حالا باید در قانون جدید به آن توجه کرد؟
در برنامه سوم توسعه تا حدودی هرچند ناکافی به مسائل اجتماعی پرداخته شد و راهکارهایی هم برای کنترل آسیب‌های اجتماعی پیش‌بینی شد اما سرمایه‌گذاری اصلی در ارتباط با پیشگیری اولیه و کنترل آسیب‌های اجتماعی در برنامه چهارم توسعه بود که با همراهی جمع دانشگاهی همراه بود و در مواد مختلف قانونی به آن توجه شده بود که متاسفانه اجرایش به دولت نهم و دهم خورد و این برنامه به اجرا درنیامد و زیر پا گذاشته شد. بنابراین می‌خواهم بگویم که نگاه درباره آسیب‌های اجتماعی قبلا در آخرین برنامه توسعه در دولت اصلاحات وجود داشت اما به اجرا درنیامد. در برنامه ششم توسعه هم با فرض این‌که در دل خودش بتواند مواد مناسبی را برای آسیب‌های اجتماعی درنظر گرفته باشد و سرمایه فکری در آن وجود داشته باشد، باید به اجرا درآمدن آن در اولویت قرار بگیرد. می‌دانید که ما در ایران خیلی‌وقت‌ها قوانین را برای اجرانشدن تصویب می‌کنیم و خیلی وقت‌ها قوانین یا خام است یا مدیران، اعتقادی به اجرای آن ندارند یا به دلیل تغییر مدیریت‌ها که دیدگاه‌هایشان با هم متفاوت است، قوانین را به اجرا درنمی‌آورند و این برای توسعه کشور یک آفت است.
البته درحال حاضر هم شنیده می‌شود که در برنامه ششم توسعه هم تدوین شده، فصل خاصی درباره آسیب‌های اجتماعی وجود ندارد و بیشتر درباره افراد فقیر و صحبت شده است.
در کوتاه‌مدت و به صورت اضطراری طبیعی است که باید به افراد محروم، فقیران، آسیب‌دیدگان و قربانیان مسائل اجتماعی پرداخته شود ولی برنامه میان‌مدت و به‌ویژه بلندمدت باید برای پیشگیری باشد. ما به درمان معلول اعتقادی نداریم و می‌گوییم باید درمان علتی کرد و به ریشه‌ها و زمینه‌های اجتماعی توجه کرد تا یا کنترل یا ریشه‌کن شود. بنابراین اگر قرار باشد برنامه ششم توسعه انفعالی و به دنبال درمان معلول باشد، جواب
نخواهد گرفت.
