ضرورت تأسیس سازمان ملی تاب‌آوری ایران: درس‌هایی از بحران‌ها و راهی به سوی آینده‌ای مستحکم
بحران‌ها، چه طبیعی و چه ساخته دست بشر، همواره بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ بشر بوده‌اند. با این حال، در دنیای پیچیده و به هم پیوسته امروز، مقیاس و شدت این بحران‌ها رو به افزایش است.
تجربه درگیری‌های اخیر، از جمله جنگ دوازده روزه، به وضوح نشان می‌دهد که با وجود پتانسیل‌های ملی فراوان، خلاءهای ساختاری و عملیاتی در حوزه تاب‌آوری ملی وجود دارد که نیازمند توجه فوری و اقدام قاطع است. تأسیس سازمان ملی تاب‌آوری ایران می‌تواند پاسخی جامع و هوشمندانه به این نیاز حیاتی باشد.
تعریف و اهمیت تاب‌آوری ملی در عصر حاضر
تاب‌آوری ملی صرفاً به معنای مقاومت در برابر شوک‌ها نیست، بلکه شامل توانایی یک ملت برای پیش‌بینی، آمادگی، جذب، بازیابی و سازگاری با اختلالات و بازگشت قوی‌تر از قبل است.
این مفهوم فراتر از واکنش‌های اضطراری صرف است و نیازمند یک رویکرد جامع و یکپارچه است که ابعاد مختلف جامعه، از جمله زیرساخت‌ها، اقتصاد، امنیت، سلامت، و سرمایه اجتماعی را در بر می‌گیرد. در شرایط ژئوپلیتیکی کنونی و با توجه به تهدیدات فزاینده، تقویت تاب‌آوری ملی به یک اولویت استراتژیک برای حفظ پایداری و پیشرفت کشور تبدیل شده است.
خلاءهای موجود و ضرورت ایجاد نهادی متمرکز
تجربه جنگ‌ها و بحران‌های اخیر، نقاط ضعف و فرصت‌های بهبود متعددی را در سیستم مدیریت بحران کشور آشکار کرده است.
علیرغم وجود نهادها و سازمان‌های متعدد با وظایف مرتبط، فقدان یک سازمان واحد، متمرکز و هماهنگ که مسئولیت راهبری و توسعه تاب‌آوری در سطح ملی را بر عهده داشته باشد، به شدت احساس می‌شود. این خلاء منجر به مواردی چون:
- عدم انسجام و هماهنگی: پراکندگی وظایف و نبود یک چشم‌انداز مشترک، هماهنگی مؤثر بین نهادهای مختلف را دشوار می‌سازد و منجر به موازی‌کاری یا عدم پوشش برخی حوزه‌های حیاتی می‌شود.
- پاسخگویی واکنشی به جای رویکرد پیشگیرانه: اغلب تمرکز بر مدیریت بحران پس از وقوع است تا پیش‌بینی و کاهش خطرات قبل از آن.
- نقص در ارزیابی جامع ریسک‌ها: نبود یک سامانه جامع برای شناسایی، ارزیابی و رتبه‌بندی تهدیدات و آسیب‌پذیری‌ها در سطح ملی.
- عدم بهره‌برداری کامل از توانمندی‌های بالقوه: با وجود ظرفیت‌های عظیم علمی، فناورانه، اقتصادی و انسانی، فقدان یک چارچوب منسجم برای بسیج و جهت‌دهی این پتانسیل‌ها برای تقویت تاب‌آوری.
- ضعف در بازسازی پس از بحران: فرآیندهای بازسازی و بازگشت به حالت عادی ممکن است کند و غیربهینه باشد، که خود منجر به طولانی شدن اثرات سوء بحران می‌شود.
نقش سازمان ملی تاب‌آوری ایران: یک راهکار جامع
تأسیس سازمان ملی تاب‌آوری ایران می‌تواند به عنوان یک گام بلند و هوشمندانه در جهت رفع این کاستی‌ها و ساختن آینده‌ای مقاوم‌تر برای کشور عمل کند. این سازمان با برخورداری از اختیارات و منابع لازم، می‌تواند وظایف کلیدی زیر را بر عهده بگیرد:
- تدوین و اجرای راهبردهای کلان تاب‌آوری: این سازمان مسئولیت توسعه یک نقشه راه جامع برای تقویت تاب‌آوری در ابعاد مختلف ملی، منطقه‌ای و محلی را بر عهده خواهد داشت.
- هماهنگی بین بخشی: به عنوان یک نهاد فراسازمانی، این سازمان می‌تواند نقش محوری در هماهنگی و یکپارچه‌سازی فعالیت‌های وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، نهادهای نظامی و غیرنظامی، بخش خصوصی و مردم ایفا کند.
- ارزیابی ریسک و آسیب‌پذیری: ایجاد یک سامانه ملی برای شناسایی، تحلیل و پایش مستمر تهدیدات و آسیب‌پذیری‌ها در زیرساخت‌های حیاتی، زنجیره‌های تأمین، سیستم‌های ارتباطی و سایر حوزه‌های راهبردی.
- توسعه ظرفیت‌ها و آموزش: سرمایه‌گذاری در آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های مختلف تاب‌آوری، از جمله مدیریت بحران، مهندسی تاب‌آوری، و تاب‌آوری اجتماعی.
- پژوهش و توسعه: حمایت از تحقیقات علمی و کاربردی در زمینه تاب‌آوری، توسعه فناوری‌های نوین و نوآوری در راهکارهای مواجهه با بحران.
- فرهنگ‌سازی و مشارکت مردمی: ارتقای آگاهی عمومی در خصوص اهمیت تاب‌آوری و تسهیل مشارکت فعال مردم در برنامه‌های آمادگی و واکنش به بحران‌ها.
- نظارت و ارزیابی: پایش مستمر پیشرفت‌ها، ارزیابی عملکرد و اصلاح سیاست‌ها و برنامه‌ها بر اساس بازخوردهای دریافتی.
مزایای تأسیس سازمان ملی تاب‌آوری ایران
- افزایش آمادگی و کاهش خسارات: با رویکردی پیشگیرانه و سازمان‌یافته، توانایی کشور در مواجهه با بحران‌ها به شکل چشمگیری افزایش یافته و از حجم خسارات جانی و مالی کاسته خواهد شد.
- تقویت انسجام ملی: ایجاد یک هدف مشترک برای تقویت تاب‌آوری، می‌تواند به همبستگی بیشتر ملی و همکاری بین بخش‌های مختلف جامعه کمک کند.
- جذب سرمایه‌گذاری و توسعه پایدار: افزایش تاب‌آوری کشور، اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را جلب کرده و به روند توسعه پایدار کمک خواهد کرد.
- حفظ برتری استراتژیک: در دنیای پر چالش امروز، کشوری که از تاب‌آوری بالاتری برخوردار باشد، در عرصه بین‌المللی نیز از موقعیت قدرتمندتری برخوردار خواهد بود.
نتیجه‌گیری
تجربیات اخیر به روشنی نشان داده است که تاب‌آوری ملی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. تأسیس سازمان ملی تاب‌آوری ایران با رویکردی جامع، علمی و هماهنگ، می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ مدیریت بحران کشور باشد.
این سازمان نه تنها به عنوان یک سپر محافظ در برابر تهدیدات عمل خواهد کرد، بلکه به عنوان یک موتور محرک برای پیشرفت و توسعه پایدار کشور در آینده ایفای نقش خواهد نمود. با بهره‌گیری از پتانسیل‌های بی‌نظیر انسانی و ملی، ایران می‌تواند به الگویی در حوزه تاب‌آوری در منطقه و جهان تبدیل شود.
