تاب‌آوری جامعه عشایری در مواجهه با چالش‌های نوین
جواد طلسچی یکتا؛ مددکار اجتماعی و موسس رسانه تاب آوری ایران
جامعه عشایری، به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از تاریخ و فرهنگ ایران، همواره با چالش‌های محیطی و اجتماعی مختلفی دست‌وپنجه نرم کرده است.
از تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پیاپی گرفته تا دگرگونی‌های اقتصادی و اجتماعی، همگی بر زندگی و معیشت این جامعه تأثیرگذار بوده‌اند. با این وجود، تاب‌آوری و توانایی سازگاری عشایر با شرایط دشوار، همواره ستودنی بوده و نقش مهمی در حفظ هویت و بقای آن‌ها ایفا کرده است.
اما امروزه، چالش‌های پیش‌روی جامعه‌ی عشایری پیچیده‌تر و گسترده‌تر شده‌اند و نیاز به رویکردهای نوین برای تقویت تاب‌آوری آن‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.
تاب‌آوری عشایری: مفهوم و ابعاد
توانایی یک سیستم (اعم از فرد، جامعه یا اکوسیستم) در جذب اختلالات، بازیابی از شوک‌ها و سازگاری با تغییرات به معنای تاب آوری است.
در مورد جامعه‌ی عشایری، این مفهوم ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد، از جمله:
- تاب‌آوری اقتصادی: توانایی تأمین معیشت پایدار در مواجهه با نوسانات بازار، خشکسالی و سایر بحران‌های اقتصادی.
- تاب‌آوری اجتماعی: حفظ انسجام اجتماعی، ارزش‌ها و سنت‌های عشایری در مواجهه با تغییرات اجتماعی و فرهنگی.
- تاب‌آوری محیطی: توانایی سازگاری با تغییرات اقلیمی، مدیریت منابع طبیعی و حفظ اکوسیستم‌های مربوط به زندگی عشایری.
- تاب‌آوری نهادی: دسترسی به خدمات و حمایت‌های دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد و توانایی مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خود.
چالش‌های نوین پیش‌روی جامعه‌ی عشایری
در سال‌های اخیر، جامعه‌ی عشایری با چالش‌های جدیدی مواجه شده است که تاب‌آوری آن‌ها را به طور جدی تهدید می‌کند. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:
- تشدید تغییرات اقلیمی: خشکسالی‌های شدید، کمبود منابع آبی و تخریب مراتع.
- فشارهای اقتصادی: افزایش هزینه‌های تولید، کاهش درآمدها و نوسانات بازار محصولات دامی.
- تغییرات اجتماعی و فرهنگی: گرایش نسل جوان به زندگی شهری و کمرنگ شدن ارزش‌ها و سنت‌های عشایری.
- دسترسی محدود به خدمات و زیرساخت‌ها: کمبود امکانات آموزشی، بهداشتی و ارتباطی در مناطق عشایری.
- عدم امنیت مراتع و مسیرهای کوچ: تداخل مراتع با اراضی کشاورزی و صنعتی.
راهکارهای تقویت تاب‌آوری جامعه‌ی عشایری
برای مقابله با چالش‌های نوین و تقویت تاب‌آوری جامعه‌ی عشایری، اتخاذ رویکردهای جامع و چندبعدی ضروری است.
برخی از مهم‌ترین راهکارها عبارتند از:
- مدیریت پایدار منابع طبیعی: اجرای طرح‌های آبخیزداری، احیای مراتع و ترویج روش‌های نوین دامداری.
- توانمندسازی اقتصادی عشایر: حمایت از تولیدات عشایری، ایجاد بازارهای مناسب و ارائه تسهیلات مالی.
- حفظ و ارتقای هویت و فرهنگ عشایری: توسعه آموزش و پرورش مناسب با سبک زندگی عشایری و حمایت از هنر و فرهنگ عشایری.
- بهبود دسترسی به خدمات و زیرساخت‌ها: توسعه شبکه‌های آب، برق، ارتباطات و آموزش و بهداشت در مناطق عشایری.
- تقویت مشارکت عشایر در تصمیم‌گیری‌ها: ایجاد سازوکارهای مناسب برای همکاری و تعامل با جامعه‌ی عشایری.
- توسعه گردشگری عشایری: با توجه به ظرفیت‌های بالای فرهنگی و طبیعی مناطق عشایری.
نتیجه‌گیری
جامعه‌ی عشایری ایران، به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی کشور، نیازمند توجه و حمایت ویژه‌ای است.
با توجه به چالش‌های نوین پیش‌روی این جامعه، اتخاذ رویکردهای نوآورانه و جامع برای تقویت تاب‌آوری آن‌ها ضروری است.
با اجرای راهکارهای مناسب و با تکیه بر دانش بومی و مشارکت فعال جامعه‌ی عشایری، می‌توان به سوی آینده‌ای پایدار و شکوفا برای این جامعه گام برداشت.
