آسیب های اجتماعی همچون اعتیاد آثار بسیار مخربی بر فرد، خانواده و دیگر افراد مرتبط با وی دارد. اعتیاد موجب عدم تعادل عمده در فرد معتاد و خانواده اش می شود و مجموعه ای از چالش های جدید را برای هر دو فراهم می کند. دست کم زندگی روزانه ی آن ها تغییر می یابد؛ به دلیل اینکه آن ها تلاش می کنند تا فرد را به دوران پیش از مصرف موادمخدر سوق دهند. در این میان منابع حمایت فردی و اجتماعی می تواند نقش تعیین کننده ای در فرآیند سازش یافتگی با بحران های زندگی از جمله اعتیاد به موادمخدر داشته باشد. بنابراین، یکی از نقش های کلیدی خانواده و تیم درمان ایجاد محیط حمایتی برای فرد در حال درمان است.
در میان معتادان، دریافت حمایت از جانب دیگران مانند سپری در مقابل پیامدهای منفی و دشوار ناشی از دوران ترک عمل می کند و بنابراین با عملکرد بهتر او، ارتباط منسجم تر و نیرومندتری برقرار می نماید.
از این روی حمایت اجتماعی به چند روش می توانند به فرد معتاد کمک کرده تا هرچه سریع تر دوران بازگشت را گذرانده و به جامعه بازگردد:
1- حمایت اجتماعی با راهنمایی های شناختی که توسط خانواده و افرادی که با او مرتبط می شوند، به فرد کمک می کند تا فرآیند درمان هرچه سریعتر سپری شود.
2- حمايت از طريق فراهم نمودن منابع مادی همچون وسایل مورد نیاز، مهارت های سودمند و …
3- حمایت اجتماعی سبب بسیج منابع روانی _اجتماعی در فرد شده و همین امر سبب بهبود شرایط فرد می شود.
4- کمک به فرد در حال درمان برای برآوردن خواسته های موقعیتی او.
در ایران به دلیل سازمان نایافتگی حمایت اجتماعی توسط سازمان ها، موسسات و نهادهای مرتبط و نقش مهم و پررنگ خانواده، اقوام، دوستان و … حمایت ها بیشتر از جانب خانواده صورت می گیرد و انتظار حمایت به طور عمده از سوی خانواده مطرح می شود. از این روی نقش خانواده در این فرآیند بسیار تاثیرگذار است و می تواند الگوهای مختلفی داشته باشد؛ بنابراین ضروری به نظر می رسد الگو یا الگوهای متعددی به منظور افزایش امیدواری نسبت به زندگی در معتادان از جانب خانواده مورد شناسایی واقع شود. این الگو به ما این کمک را می نماید که بتوانیم حمایت اجتماعی و مولفه های آن، و تاثیر مستقیم و غیرمستقیم آن را بر امیدواری مورد ارزیابی قرار داده و راهبردهای موثر را برای کمک به حمایت اجتماعی خانواده معرفی نماییم.
از طرفي بايد مد نظر داشت كه حمايت اجتماعي از فرد بهبود يافته فقط به خانواده و جمع دوستان محدود نمي گردد و اين فرد نيازمند پذيرفته شدن در اجتماعات بزرگتر همچون اجتماعات محلي، محيط كار و فعاليت و يا محيط هاي آموزشي و … دارد در غير اينصورت اسارت فرد در محيط خانواده و جمع محدود دوستان، سبب سوق مجدد وی به مصرف مواد مي گردد. لذا لازم است تمامی نهادها و سازمانهای دخيل در حمايت های اجتماعی در كنار خانواده قرار گرفته تا ارايه خدمات به شكل مطلوبتر صورت پذيرد.
به نظر مي رسد گروه هاي محلي، محيط های آموزشی و علی الخصوص رسانه های جمعی نقشي بسيار موثر بر تغيير نگرش و ديدگاه معيوب افراد جامعه نسبت به اين افراد دارند و عملكرد ضعيف آنها در آگاه سازي در رشد آسيب هاي اجتماعي بي تاثير نيست.
آدمي زاده تاييد و تشويق است و ايجاد حس امنيت و آرامش خاطر ، حس ارزشمندي و مورد احترام بودن در اين افراد از طريق تاييد و تشويق از طرف شبكه هاي حمايتي احتمال لغزش را در آنها كاهش خواهد داد.
همچنین افزايش شناخت و آگاهي در اصول بهبود و بازگشت، جهت كمك به معتادان براي غلبه بر اعتيادشان بسیار مورد نیاز است. ميزان بهبود بلندمدت در ميان معتادانی كه تحت درمان اعتياد هستند و از حمایت اجتماعی کافی برخوردار نیستند نسبت به بهبودي افرادي كه معالجه نشده اند ناچیز است و این موضوع نشان می دهد كه مباني نظري در درمان هاي فعلي ناكافي است و نيازمند توسعه و رشد نظريه های مرتبط با نقش حمایت اجتماعی براي بهبودي معتادان هستیم تا به پيشرفت در حوزه اعتياد دست پیدا کنیم. چنين نظريه هايي بايد فرآيندهاي طولي، اجتماعي و تعاملي درگير در بهبود را شامل شود و براي رسيدن به اين هدف بايد گزينه هاي در دسترس زندگي آن ها مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد.
بهبود معتادان ماهيتی پويا است چرا كه روابط اجتماعي نقشی مستقیم در تحریک فرد معتاد در مصرف موادمخدر دارد و فهم اينكه چطور اين روابط اجتماعی بر تمايل فرد در بهبود تاثیر می گذارد در هدايت برنامه هاي حمايتي بسیار مهم است. از ديد یک معتاد بهبوديافته، دريافت كمك از افراد حامي و حمایت کننده به عنوان مهم ترين فاكتور و عنصر در فرآيند بهبود فردي شناخته می شود.
در اين بين نبايد فراموش شود كه درمان اعتياد يك پروسه طولاني مدت است و به تبع آن هر چه حمايت ها بيشتر و سودمند تر گردد فرآيند درمان سريعتر و منسجم تر خواهد بود.
مینا نورالهی
مددکار اجتماعی
