نیازهای کودکان دارای محدویت جسمی- حرکتی
کودکان به عنوان گروهی خاص در حرفه مددکاری اجتماعی همواره مورد توجه بوده اند و مسائل آنان از زوایای متعدد از جمله رشد و پرورش، امنیت در خانه، مدرسه و اجتماع، آموزش، شادی و تحرک اجتماعی و … قابل اهمیت است. جامعه سالم، جامعه ای است که برای رشد و توانمندی افراد از ابتدای حیات آنان که همان دوران بارداری مادر، لحظه زایمان و دوران کودکی است دارای سیاستهای خاص باشد؛ چرا که اساس توسعه یک جامعه از مسیر کودکی گذر می نماید و سپس به سایر مراحل تسری می یابد. متأسفانه در ایران به مقوله کودک و کودکی چنان که باید و شایسته است پرداخته نشده است و در این حوزه شاهد برنامه ای مدوّن برای دوران کودکی نیستیم و این تقصان منجر به ایجاد مسائل متعدد جسمی- حرکتی، ذهنی، روانی و اجتماعی در کودکان شده است که بسیاری از آن در دوران بارداری مادر، زمان تولد، کاستی در مراقبت پرستاری در بیمارستانها، مشکلات ارثی و ژنتیکی است که کودکان را تا پایان عمر درگیر می سازد، مشکلاتی که با اتخاذ سیاستهای درست بهداشتی- درمانی قابل پیشگیری هستند.
اگر چه کودکان با هر سن، جنس شرایط و موقعیتی نیازمند مراقبت جدی هستند اما آنچه در این بین توجه ویژه ای را می طلبد اهتمام به نیازها، مسائل و مشکلات کودکانی است که دارای «محدودیت» (نه معلولیت که در افواه و محافل علمی رایج است). بدون تردید کودکان برای رشد و توانمندی نیازمند دریافت خدمات بهداشتی- مراقبتی، روانی و آموزشی خاص هستند و بسی جای تأسف است که خدمات نامبرده در ایران چنان که باید به کودکان ارائه نمی گردد؛ به ویژه کودکانی که از محدودیت جسمی- حرکتی رنج میبرند و کمبود خدمات تحمل این رنج را بر آنان مضاعف می گرداند. این کودکان دارای نیازهایی خاص هستند که شایسته است در محیط خانوادگی، آموزشی و اجتماعی بدان توجه شود. از جمله این نیازها عبارتند از:
- نیازهای بهداشتی- مراقبتی: این کودکان نیاز به مراقبتهای ویژه، خدمات درمانی، کنترل دارو، کاربرد روشهایی برای تقویت عضلات مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی، ارتوپد فنی و … هستند. همچنین توجه به پیشگیری از بیماریهای ناشی از محدودیتهای حرکتی، و شدت محدودیت از طریق اقدامات مبتنی بر توانبخشی حائز اهمیت است.
- نیازهای اقتصادی: امکان بهره مندی از خدمات پزشکی، کنترل وضعیت بیماری، تهیه لوازم کمک توانبخشی و … همگی نیازمند توانمندی اقتصادی است و در غیر این صورت سیر رشد و پیشرفت کودکان در مسیر افزایش تحرک و استقلال فردی- اجتماعی با مشکل مواجه خواهد شد.
- نیازهای عاطفی- روانی: کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی از وضعیت سلامت روان ضعیف تر، رضایتمندی کمتر از سلامت، خودپنداره منفی و میزان بالای افسردگی برخوردارند (حیدریپور و همکاران، 1391). بهره مندی از توجه و حمایت خاص نه به معنای ترحم و دلسوزی بلکه در راستای شناسایی قوت ها و ضعف ها، تقویت تواناییها و رفع ضعف ها و کاستی ها، توانمندی کودکان را به همراه خواهد شد و افزایش اعتماد بنفس و خودپنداره مثبت را در آنان برجسته خواهد ساخت.
- نیازهای اجتماعی: کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی به دلیل موانع محیطی- اجتماعی که در سر راه آنان وجود دارد، اغلب کودکانی درونگرا و منزوی هستند و به دلیل فقدان عزت نفس و اعتماد بنفس در فعالیتهای گروهی و دسته جمعی کمتر شرکت می کنند. آموزش مهارتهای ارتباطی و اجتماعی، ایجاد بستر مناسب برای مشارکت در امور جمعی و تقویت عزت نفس و اعتماد بنفس در آنان امری لازم و ضروری می نماید.
- نیازهای آموزشی: آموزش در همه کودکان نباید به یک شیوه انجام گیرد بلکه باید بر مبنای تفاوتهای فردی صورت گیرد. برخی از کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی به ویژه کودکانی که در محیط های بسته خانوادگی و اجتماعی رشد یافته اند، از نظر میزان یادگیری قابل مقایسه با سایر کودکان همسن خود نیستند و اساساً مقایسه امری نادرست است که در سیستم مدارس ایران رواج دارد. کودکان باید با توجه به میزان توانایی های فردی آموزش ببینند و انتظاری فراتر از آن راه به جایی نخواهد برد؛ به خصوص اینکه در کودکان دارای محدودیت جسمی- حرکتی سیستم عصبی- حرکتی با هم هماهنگ نبوده از این رو حرکات با کندی و به آهستگی صورت میگیرد. این کودکان اغلب از نظر مهارتهای حرکتی همچون گرفتن صحیح مداد، حرکات هماهنگ دست و پا و … دچار عدم هماهنگی، کندی و مشکل هستند.
- مناسب سازی محیط: برقراری تسهیلات رفاهی در ساختار منزل و مدارس و نیز در مدیریت شهری که امکان رفت و آمد این افراد را تسهیل سازد، برای این گروه از کودکان از نیازهای اساسی است. محیط نامناسب پیامدهای ناگواری از جمله انزوای اجتماعی، فقدان تحرک، خانه نشینی و عدم مشارکت در فعالیتهای اجتماعی و … را برای این کودکان به همراه دارد.
- آمادگی جسمانی: بسیاری از این کودکان به دلیل محدودیت، از انجام فعالیتهای ورزشی، بازی و تحرک باز می مانند و اغلب به دلیل راحتتر بودن یا تأیید دیگران، فعالیتهایی که ملزم به نشستن زیاد است را انتخاب کنند؛ اما نشستن زیاد در طولانی مدت و سطح پایین فعالیت جسمانی ممکن است رشد عصبی عضلانی، قلبی، تنفسی و اسکلتی کودکان را تحت تأثیر قرار دهد (سامی، 1389). از این رو توجه به فعالیت بدنی که تمام عضلات بدن را در حد امکان درگیر سازد، از ضعف عضلانی- حرکتی پیشگیری خواهد کرد.
- نیازهای تغذیه ای: تغذیه کودکان در هر سن و موقعیتی از اهمیت بسیاری برخوردار است و این اهمیت در کودکانی با نیازهای خاص حالتی متفاوت و خاصتر به خود می گیرد. بر حسب نوع مشکلی که کودکان دارند نیاز تغذیه ای آنان نیز متفاوت می گردد. از این رو آگاهسازی خانواده و بهره مندی از مشاوره تغذیه، امکان مراقبت بهتری را برای کودکان فراهم مینماید.
منابع:
- سامی، سعید (1389). آمادگی جسمانی کودکان مبتلا به معلولیتهای یادگیری. طب ورزشی، 2: 69- 80.
- حیدریپور، منا. مشهدی، علی. اصغری نکاح، سید (1391). اثربخشی آموزش مهارتهای اجتماعی بر هوش هیجانی معلولین جسمی- حرکتی. پژوهش در علوم توانبخشی، 8(3): 571- 580.
نویسنده: کبری واعظی، کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
پایگاه اطلاع رسانی مددکاران اجتماعی ایران
