مطالعه آسیبهای اجتماعی و ارائه مُدلهای مداخله از جمله وظایف مددکاران اجتماعی است که اگر در بستر توسعه و تحولات اجتماعی صورت گیرد به گونه ای که به آسیبهای اجتماعی نگاه و نگرش «توسعه ای» ایجاد شود میتواند زمینه های اساسی را در کاهش بحرانها و آسیبهای اجتماعی فراهم نماید. در نگرش توسعه ای علاوه بر تحلیل و بررسی آسیبهای اجتماعی از منظر فردی و امکان تغییر رفتارهای فردی، تنها به بازگشت فرد آسیب دیده به جامعه اکتفا نمیشود؛ بلکه بر نقش فعال او در فرآیند توسعه جامعه تأکیدی خاص و ویژه میشود. به عبارت دیگر، علاوه بر آنکه باید بر تحولات و تغییرات فردی شخص توجه نشان داد، باید انسان در یک دیدگاه کل نگرانه (Holistic Approach) در محیط و بافت اجتماعی در فرآیند توسعه مشاهده شود. در ادامه به قرابتهای حرفه مددکاری اجتماعی و توسعه پرداخته میشود:
- در رویکرد توسعه، توجه به بهره مندی از امکانات، استعدادها و نیروهای بالقوه در یک جامعه در جهت کاهش بحرانها، نواقص، کمبودها و تحول مثبت در وضعیت رفاه و امنیت اجتماعی است. در رویکرد مددکاری اجتماعی نیز با روشهای مستقیم و روشهای غیرمستقیم بدنبال توانمندسازی عموم افراد جامعه و با تأکید ویژه بر آسیب دیدگان اجتماعی هستیم که از این حیث پتانسیل افراد، گروهها و اجتماعات شناسایی میشود و با مشارکت خود افراد و گروهها به فرآیند توانمندسازی وارد و مددکار اجتماعی تنها به تسهیل فرآیند خواهد پرداخت.
- حرفه مددکاری اجتماعی در تحول زندگی اجتماع خود به سمت افزایش کیفیت زندگی عموم جامعه و به طور ویژه افرادی که دچار آسیبهای اجتماعی هستند میباشد که در رویکرد توسعه انسانی نیز چنین هدفی متصور است.
- رویکرد توسعه با ارائه پیشنهادات کاربردی، برنامه ریزی ملی، منطقه ای و محلی به دنبال ایجاد رابطه ای منطقی بین ساختارهای اجتماعی، تحولات و کارکردها است و مسیر آنها را در جهت بهبود وضعیت جامعه بررسی میکند. نقش مددکاران اجتماعی نیز علاوه بر برنامه ریزیها هرچند در سطوح خُردتر، بدنبال افزایش کارآمدتر و کاربردی تر ساختارهای اجتماعی به نفع آسیب دیدگان اجتماع است.
- مددکاران اجتماعی در زمینه ارزیابی، برنامه ریزی، پایش و توسعه ارتباط، با توجه به ایجاد پروژه ها و طرحها باید بتوانند به فعالیت بپردازند و بدین روش مددکار اجتماعی که دانش حرفه ای خود را به درستی میشناسد میتواند به ارتقاء میزان اعتماد، سرمایه اجتماعی بین عموم مردم، افزایش احساس تعلق اجتماعی و مسئولیت پذیری اجتماعی بپردازد و جایگاه خود را ایجاد نموده و در راستای اهداف توسعه انسانی حرکت کند.
- تحقق مشارکت مردم در توسعه، مستلزم تحقق شرایطی همچون سهیم شدن همه افراد و همه مردم در منافع توسعه است. از این روی بکارگیری همه ظرفیتهای انسانی جامعه در راه تحقق توسعه نیازمند درگیر نمودن همه مردم در فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری در همه سطوح جامعه است. از این روی با توجه به تخصص و تجربه مددکاران اجتماعی در مباحثی همچون فعالیتهای اجتماع محور، ظرفیت سازی، شبکه سازی و … تحقق این مهم میتواند از طریق مددکاران اجتماعی متخصص انجام شود.
- پیشرفت اقتصادی در گرو پیشرفت فرهنگی و اجتماعی است و پیشرفت در حوزه های گوناگون نیازمند به توسعه پایدار کل نگر است؛ از این روی حرفه مددکاری اجتماعی میتواند به طور فعالانه، فرآیندها و ساختارهایی که به پیشرفت اقتصادی پایدار منجر میشود را حمایت کند و در سطوح اجتماعات به همکاری بپردازد. مددکاران اجتماعی نیاز دارند تا در اهداف ابتکاری در تقویت و تحریک قدرت اقتصادی در اجتماعات نقش مهمی را ایفاء نمایند. به طور مثال دانش پایه و ابتدایی در زمینه بازار و الزامات آن باید توسط مددکاران اجتماعی فراگرفته شود تا در برنامه ریزیها و فعالیتهای اجرایی، برای مراجعان خود از آن بهره گیرند. گاهی اوقات مراجعان افرادی هستند که مهارتهای خاص و یا منابعی در اختیار دارند و مددکار اجتماعی که به بازار و الزامات آن آشناست میتواند در این زمینه به مدیریت مراجع خود بپردازد.
- مددکاران اجتماعی نمیتوانند فعالیتها و مسئولیتهای خود را به صورت مداخلات کوتاه مدت محدود کنند. رشد پایدار و بهبود در زندگی افراد دچار مشکل نیازمند فعالیتهایی بلندمدت از تغییر نگرش تا سطح عمل است و برنامه های توسعه نیز به صورت بلندمدت طراحی می شوند تا چشم اندازی از سالهای آتی و ریل گذاری در مسیر را نشان دهد.
- حرفه مددکاری اجتماعی به طور فعالانه نیاز دارد تا در زمینه توسعه و توسعه انسانی به نظریه پردازی بپردازد. چرا که حرفه مددکاری اجتماعی به طور با اهمیتی میتواند پس از نظریه پردازی به فرآیند تجهیز، قادرسازی و آموزش افراد در راستای جایگاه قانونی خود برساند.
نویسنده: سجّاد مجیدی پرست؛ دانشجوی دکتری مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی و مدیر پژوهش کلینیک مددکاری اجتماعی هانا | از سری یادداشتها و مقالات ماه جهانی مددکاری اجتماعی سال 2017
