رهایی از اعتیاد؛ معتادان بهبودیافته

معتادان معنی و مفهوم بهبودی و رهایی از بیماری اعتیاد را نمی دانند و به اشتباه تصور می كنند كه واژه هایی نظیر ترک اعتیاد و بهبودی از اعتیاد تنها به معنای قطع مصرف مواد مخدر است. اما برای اينكه بهبودی ما موثر بوده و با موفقيت همراه شود بايد جنبه های مختلفی از زندگی معتاد را نيز در بر گيرد. در اين قسمت؛ دربارۀ مفهوم واقعی بهبودی از بیماری اعتیاد  و راهكارهایی حمايتی ارائه شده است.

• چهار جنبۀ بهبودی
• اصول بهبودی موثر

بيماری اعتياد بر تمام جنبه های زندگی ما تأثیر می گذارد.

این بیماری بر خلاف بیماری های مزمن دیگر نه تنها به جسم و بدن ما، به روح و روان و سایر جنبه های معنوی زندگی ما نيز آسيب می رساند.

توصیف کردن مفهوم صحیح بهبودی از اعتیاد كار چندان ساده ای نيست. اما در سال ۲۰۱۰ میلادی ادارۀ خدمات مواد مخدر و بهداشت روانی ايالات متحده آمريكا  شرحی از بهبودی ارائه داد كه نشان دهنده تجربيات كسانی است كه خود را از چنگ اعتياد به مواد مخدر و یا اعتیاد های رفتاری نجات داده اند.

تعريف مورد توافق بهبودی كه اين اداره آن را ارائه داده است به شرح زير است:

“بهبودی از اعتیاد فرایندی است که طی آن تغییراتی در فرد معتاد ایجاد می شود، به طوری که باعث به دست آوردن سلامتی، رفاه و آسایش زندگی شده و وی سعی می کند تا همه امکانات و قابلیت های بالقوه خود را به دست آورد. ”

اصولی که ما را به سوی بهبودی موثر و واقعی هدایت می کند عبارتند از:

۱. پذيرش

سفر ما به سوی بهبودی با امیدواری و پذیرش این موضوع که 12 قدم راه حل مشکل ما بوده و با استفاده از این ابزار ما می توانیم به صورت روزانه در بهبودی به سر ببریم آغاز می شود. در بسیاری از مواقع می توان امید به بهبودی و رهایی از اعتیاد را از طریق انجمن های 12 قدمی و مشاهدۀ سایر کسانی که با استفاده از همین روش در بهبودی به سر می برند، به دست آورد. ما به این نتیجه می رسیم که بیمار هستیم و قصد داریم تدابیر لازم برای بهبودی از اعتیاد را اتخاذ کنیم. همین قدم کوچک یعنی پذیرش بیماری اعتیاد و امیدوار بودن به بهبودی، با توجه به تجربیات معتادان در حال بهبودی، شهامت و اراده لازم برای کارکرد 12 قدم را در اختیار ما قرار می دهد. سرانجام تصمیم می گیریم تا همه جنبه های زندگی خود را مورد توجه قرار داده و در پرتو تلاش های خود، زندگی طبیعی و سالمی که از آن محروم بوده ایم را مجدداً به دست آوریم. پذیرش بیماری اعتیاد و امید به یافتن راه حلی برای بهبودی از آن در واقع رمز و کلید موفقیت در سفر به سوی بهبودی محسوب می شوند.

۲. مسئولیت ما

به دست گرفتن ادارۀ زندگی از جمله اصول بنیادین بهبودی است. به محض اینکه پذیرفتیم از یک بیماری مزمن رنج می بریم و مسئولیت بهبودی خودمان را بر عهده بگیریم، در واقع مسیر صحیح برای دستیابی به هدف نهایی خود را یافته ایم. تصمیم گیری درباره ایفای نقش در انتخاب و همکاری با موسسات و افرادی که در مسیر بهبودی به ما کمک می کنند، احساس قدرت و داشتن اراده را در ما زنده می کند. بدین ترتیب می توانیم اختیار زندگی خود را در دست گرفته و خودمان آن را کنترل و هدایت کنیم.

۳. حمايت انجمن ها

حمايت انجمن های 12 قدمی نقشی بسيار با ارزش و حیاتی در ترک اعتیاد و بهبودی ما ايفا می کند. معتادانی که در جلسات انجمن ها شرکت می کنند، يکديگر را تشويق کرده و با به اشتراک گذاشتن تجربیاتشان به یکدیگر کمک کرده و از هم حمایت می کنند. این جنبه از جلسات انجمن های گمنام نقشی بسیار موثر و حیاتی در مسیر بهبودی اعضایش ایفا می کند. ما برای رهایی از چنگال بيماری اعتياد که قدرت آن فراتر از قدرت تک تک ما است؛ به کمک ديگران نياز داريم. مطالعات و بررسی ها نشان می دهد معتادانی که در جلسات انجمن 12 قدمی شرکت می کنند؛ از امتيازهایی چون بهبود عملکرد، بهبود فعاليت های اجتماعي، بهتر شدن وضعيت مالی و خانوادگي و بهبود وضعيت روانی برخوردار می شوند. عمل کردن طبق برنامه 12 قدم با برخورداری از حمايت انجمن، ما را قادر می سازد تا زندگی روحانی و معنوی فعالی داشته باشيم و از اعتماد به نفس و استقلال بیشتر برخوردار شویم. يکی ديگر از عواملی که به ما در روند بهبودی کمک می کند؛ همراهی و مشارکت با کسانی است که باور دارند که ما قادر هستیم و می توانيم بهبود پيدا کنيم. علاوه بر ديگر معتادان در حال بهبودی که در انجمن های 12 قدمی هستند؛ افراد ديگری چون اعضای خانواده، مددکاران، انجمن ها و گروه های مذهبی و عقيدتي و افراد و اقشار ديگر نيز می توانند نقش بسيار مهمی در بهبودی ما بازی کنند. از طريق چنين روابطی است که ما در خود احساس تعلق خاطر، توانمندی و اقتدار خواهيم کرد.

٤. فرآيند بهبودی

هر يک از ما نيازها، توانمندی ها، اهداف، فرهنگ و گذشته خاص خود را داريم و همين عوامل بر روی چگونگی ترک اعتیاد و بهبودی ما تأثيرگزار هستند. برخلاف بيماری های ديگر، اعتياد را نمی توان با داروهايی که يک پزشک برای “درمان” در اختيار بيماران خود قرار می دهد معالجه نمود. اعتياد، هر کدام از ما را به شکلی متفاوت مبتلا کرده و جنبه های مختلفی از زندگی ما را تحت تأثير قرار داده است. به همین دلیل برای اينکه بهبودی ما با موفقيت همراه شود نیز بايد جنبه های مختلفی از زندگی ما که بر اثر اعتياد آسيب ديده اند مورد توجه قرار گرفته و سامان پيدا کنند. برای مثال، اعتياد سبب می شود تا برخی به سوی جرم و جنايت کشيده شده و مشکلات قانونی پيدا کنند و برخی نيز به مشکلات مالی و یا روحی و روانی دچار شوند. توجه و رسيدگی به اين گونه مشکلات بايد جزئی از برنامه و فرايند بهبودی ما باشد، تا مطمئن شويم که بار ديگر مصرف را از سر نخواهيم گرفت؛ چرا که ما معتادان معمولاً برای کنار آمدن با مشکلات زندگی مجدداً به مصرف مواد مخدر روی می آوریم. خوشبختانه برنامه 12 قدم به ما کمک می کند تا علاوه بر غلبه بر بيماری اعتياد، ابزار لازم برای مقابله با مشکلات زندگی را نیز به دست آوريم.

ترک اعتیاد و بهبودی از بيماری اعتياد حالت و فرايندی ثابت و خطی نيست که از نقطه ای شروع شده و سرانجام به نقطه پايان که بهبودی کامل است ختم شود. این بدین معنا است که ما هیچگاه به طور کامل از بیماری اعتیاد بهبودی نمی یابیم بلکه همچون سایر بیماری های مزمن می توانیم با استفاده از ابزار 12قدم، آن را به صورت روزانه متوقف کنیم. بسياری از ما معتادان در فرايند بهبودی با فراز و نشيب و مشکلات مختلفی روبرو می شويم و ممکن است بارها لغزش نموده و مجدداً تصمیم به ترک آن بگیریم. در واقع لغزش نکات تازه و آموزنده ای را درباره بيماری اعتياد در اختيار ما قرار می دهد. از سرگرفتن مصرف مواد مخدر در حالی که ما در مسیر دست یابی به بهبودی گام بر می داریم به معنی شکست محسوب نمی شود و به اين معنی نيست که ما درمان ناپذير هستیم و هیچگاه شفا پيدا نخواهيم کرد. پايه و اساس بهبودی ما بسيار ساده است: قطع مصرف مواد مخدر و انجمنی متشکل از دوستانی که می توانند از ما در مسير بهبودی حمايت کنند.

۵. همه جنبه های زندگی

بهبودی واقعی و موثر زمانی است که همه جنبه های زندگی ما را در بر گرفته باشد يعنی اينکه همه جنبه های رفاه و آسايش ما را مورد توجه قرار دهد. در برنامه های 12 قدم به معتادانی که در جلسات بهبودی شرکت می کنند؛ گفته می شود که اعتياد به مواد مخدر تنها يکی از علائم بيماری ما است. مهم اين است که معتاد در حال ترک بتواند نشانه های بهبودی را در ديگر جنبه های زندگی خود نيز مشاهده و احساس کند. سر انجام اينکه در راه بازسازي، همه جنبه های زندگی خود که اعتياد آنها را به ويرانی کشانده است را نیز مورد توجه قرار دهد. به عبارت ديگر، برای دستیابی به بهبودی واقعی، به مرحله ای می رسیم که باید همه آنچه بر اثر اعتياد از دست داده ايم، از روابط خانوادگی گرفته تا شغل، تحصيلات، سلامتی، معنويت، خلاقيت، شبکه دوستان، مشارکت در فعالیت های اجتماعی و همه عوامل و عناصری که نشان دهنده يک زندگی سالم و طبیعی است، را به تدريج باز پس بگیریم.

۶. كمك متخصصان

بهبودی موثر بايد آن دسته از مسائل و مشکلات زندگی ما را که خود عاملی برای مبتلا شدن ما به اعتياد بوده اند را نیز مورد توجه قرار دهد. از جمله چنين عواملی می توان به مسائل رواني، آسيب های اندوه بار روحی و افسردگی اشاره کرد. تجربه آسيب های روحی و روانی ناگوار همچون آزارهای جسمي، سوء استفاده های جنسي، خشونت های خانوادگي، جنگ و سایر فجایع در اغلب موارد عواملی هستند که فرد را به استفاده از مشروبات الکلی يا مصرف مواد مخدر هدایت کرده و به سلامت روانی وی آسيب می رسانند. بايد توجه داشت که هر يک از بيماری ها و مشکلاتی که به آنها دچار شده ايم بايد به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و برای درمان آنها از کمک های مناسب برخوردار شويم.

برخی از ما ممکن است برای سم زدايی يا درمان ديگر بيماری های جسمی يا روانی به کمک افراد حرفه ای و متخصص نياز داشته باشيم.

بايد به اين نکته مهم توجه داشت که برنامه 12 قدم نیز با محدوديت هائی همراه است و نمی توان آن را به عنوان درمان پزشکی يا روانپزشکی به شمار آورد.

برای مثال، اگر شما از ناراحتی قند خون يا ديابت رنج می بريد کارکرد برنامه 12 قدم نمی تواند شما را درمان کند، اما اصول مربوط به اين برنامه می تواند به شما برای کنار آمدن با اين بيماری و تحمل آن کمک کند.

برای درمان ديابت بايد به متخصص مربوطه مراجعه کنيم. رعايت اين نکات و مسائل برای بهبودی ما ضرورت دارد، چرا که در نهايت اين خود ما هستيم که مسئوليت توجه و مراقبت از خود را بر عهده داريم.

در جلسات انجمن های 12 قدم معمولاً اين سؤال با افراد در ميان گذاشته می شود:

آيا حاضر هستید که برای بازیابی سلامت روانی خود هر کاری را که لازم باشد انجام دهيد؟ برای مثال آيا حاضر هستید که برای درمان ناراحتی ها يا بيماری های ديگر خود به غير از اعتياد، به روانپزشک يا پزشکان متخصص مراجعه کنيد؟

منابع :

١-كتاب لغزش اعتياد

٢-كتاب خانواده معتاد

٣-كتاب بهبودي ١٢قدم

٤-مجله انجمنهای حمايت كننده از معتادان

٥-كتاب خاطرات مواد مخدر

٧-كتاب رهنما ورهجو

دکتر همایون قسمتی، مددکار اجتماعی