سه سؤال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان: دکتر جواد طلسچی یکتا دانش آموخته مددکاری اجتماعی و دکتری مدیریت کوچینگ و همچنین کارشناس ارشد روانشناسی بالینی از دانشگاه دولتی ایروان. او بیش از 17 سال است که با کودکان، نوجوانان و خانواده ها در انواع مداخلات و مشاوره های بالینی و مبتنی بر جامعه کار می کند. علایق اولیه علمی او بر طراحی و آزمایش اثرات مداخلات نوآورانه جهت ترویج و توسعه تاب‌آوری و کاهش خطر در بین جوانانی که در مناطق کم برخوردار زندگی می‌کنند متمرکز است.
سه سؤال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان
فهرست عناوین این مطلب
- 1 گفتگویی با مؤسس رسانه تاب آوری درباره تاب آوری کودک و نوجوان
- 2
- 3 س. آیا کودکان و نوجوانان تاب‌آور هستند یا تاب‌آور نیستند؟
- 4 س. آیا «تاب آوری» و «بهزیستی» به یک معنا هستند؟
- 5 س. متخصصان بهداشت روان، خانواده ها، مربیان، معلمان، مددکاران، دوستان و غیره چه کاری می توانند برای ارتقای رشد تاب آوری در میان کودکان و نوجوانان انجام دهند؟
گفتگویی با مؤسس رسانه تاب آوری درباره تاب آوری کودک و نوجوان
مصاحبه: یلدا فتوحی، دکتری علوم ارتباطات و مدیر داخلی رسانه ایرانیانس. آیا کودکان و نوجوانان تاب‌آور هستند یا تاب‌آور نیستند؟
فرهنگ ایرانی به طور کلی، شیفته مفهوم تاب آوری – سازگاری مثبت در شرایط ناملایمات – فقر است. پزشک یا وکیل موفقی که با حمایت آموزشی اندک بزرگ شده است. هنرمندی که ناملایمات و مشکلات اجتماعی را به بیان خلاق تبدیل می کند. و کودکی که در فقر بزرگ شده است و در نهایت امنیت مالی ایجاد می کند. ما عاشق داستان‌های تاب‌آوری هستیم – نه تنها از شرایط مخاطره‌آمیز، آسیب‌زا، و سایر شرایط مشابه جان سالم به در می‌بریم، بلکه شکوفا می‌شویم و به طور غیرمنتظره‌ای برای چنین موقعیتهایی قوی‌تر می‌شویم. اما چه چیزی این افراد را متفاوت می کند؟ آیا آنها باهوش تر هستند؟ از نظر جسمی، احساسی یا ذهنی قوی ترند؟ آیا شخصیت و خُلق و خوی دوران کودکی آنها به نوعی متفاوت است؟ به بیان ساده، آیا برخی از کودکان و نوجوانان تاب آور هستند در حالی که برخی دیگر تاب آور نیستند؟
بیش از سه دهه تحقیق به منظور درک بهتر پدیده تاب‌آوری، بر همین مسئله متمرکز است. آنچه که این مطالعات و تحقیقات شناسایی کرده اند روشنگر این موضوع است که چگونه فرآیندهای تاب آور بر اساس سن، جنسیت، قومیت و فرهنگ متفاوت هستند. جوانان (و بزرگسالان در این مورد) صرفاً تاب‌آور هستند یا نیستند، بلکه تاب‌آوری یک فرآیند رشدی پویا است که به بهترین وجه با وجود/غیاب و قدرت ریسک (عواملی که به مشکل کمک می‌کنند) و محافظت (عواملی که می‌توانند اندازه‌گیری شود – حائل در برابر خطر) که در سطوح فردی، همسالان، خانواده، مدرسه، محله، جامعه و سطوح اجتماعی/فرهنگی وجود دارد.
در واقع، کنار گذاشتن واژه تاب‌آور به‌عنوان یک توصیف‌کننده برای کودکان و نوجوانان، به نفع واژه‌های «رشد تاب‌آور» یا «فرایندهای تاب‌آور» که الگوها را توصیف می‌کنند (نه ویژگی‌های فردی)، به ما کمک می‌کند تا به ما یادآوری شود که تاب‌آوری صرفاً بازتابی از رفتار فرد نیست. اما در عوض یک فرآیند پیچیده و تعاملی توسعه‌یافته است که شامل سطوح زیست‌محیطی بسیار است.
س. آیا «تاب آوری» و «بهزیستی» به یک معنا هستند؟
گاهی اوقات تاب آوری و بهزیستی به جای یکدیگر برای توصیف یک پیامد رشدی برای کودکان و نوجوانان استفاده می شود. با این حال، این دو مفهوم متمایز از هم هستند. تاب‌آوری مستلزم زمینه‌ای از ریسک است، در حالی که بهزیستی نتیجه‌ای را توصیف می‌کند که برای کودکان و نوجوانان در سراسر طیف خطر، از جمله جوانان با منابع قابل توجه و خطرات کم، اعمال می‌شود. تاب‌آوری و بهزیستی دارای اشتراکاتی نیز هستند، زیرا برخی از عوامل محافظتی مانند روابط مثبت بزرگسالان هم با تاب‌آوری و هم با رفاه و بهزیستی مرتبط هستند.
بهزیستی طیف گسترده ای است که حوزه های سلامت/وضعیت جسمانی، توانایی های فکری/شناختی، مهارت های آموزشی/آکادمیک و ویژگی های اجتماعی/عاطفی را در بر می گیرد. مطالعات در سطح جمعیت با تمرکز بر رفاه کودکان به ما کمک می کند تا ارزیابی کنیم که چگونه ما به عنوان یک جامعه از فرزندان خود مراقبت می کنیم. ما تلاش می کنیم تا همه فرزندانمان از رفاه بالایی برخوردار باشند. از سوی دیگر، تاب‌آوری ما را به تمرکز بر ویژگی‌های ریسک و محافظت می‌کشاند تا بتوانیم آنها را تغییر دهیم یا تحت تأثیر قرار دهیم تا فرآیندهای انطباقی نوجوانانی را که در معرض خطر قابل توجهی قرار دارند، تشویق و حمایت کنیم.سه سؤال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان
س. متخصصان بهداشت روان، خانواده ها، مربیان، معلمان، مددکاران، دوستان و غیره چه کاری می توانند برای ارتقای رشد تاب آوری در میان کودکان و نوجوانان انجام دهند؟
درک عمومی از تاب آوری باید دوباره تعریف شود تا واقعیت مواجهه شدید با خطر مداوم و سطح بالا را که می تواند برای برخی از نوجوانان طاقت فرسا باشد، توضیح دهد. مطمئناً زمین بازی برای همه نوجوانان ما مساوی نیست – فقر، تبعیض، انگ و سایر آسیب های محیطی و اجتماعی عدم تعادل قابل توجهی را ایجاد می کند. این مسائل نیازمند حمایت در سطح سیاست و جامعه است.
متأسفانه، ارائه رُمانتیک تاب آوری در رسانه ها این تصور را تقویت می کند که فرآیند توسعه تاب آوری واقعاً خارق العاده و جادویی است. در حالی که سازگاری تاب‌آور در مواجهه با ناملایمات واقعاً استثنایی است و از منابع انطباق پذیری انسان سخن می‌گوید، دانش روزافزون پیچیده از رابطه بین خطر و عوامل محافظتی نشان می‌دهد که برخی از عوامل خطر و محافظتی تاب آور هستند و در واقع می‌توانند در رشد کلیدی تغییر یابند.سه سؤال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان
مراحل حمایت از توسعه تاب آوری و ارزیابی بهتر از نوجوانان به ما کمک می کند مداخلات خود را هدف قرار دهیم، اما برخی از اصول ساده و در عین حال عمیق کماکان می توانند اعمال شوند:
نوجوانان باید از طریق روابط معنادار به هم متصل شوند. گذراندن اوقات با کیفیت با بزرگسالان مثبت – اعم از اعضای خانواده، اعضای خانواده گسترده، و بزرگسالان علاقه مند همچون معلمان، مربیان، مشاورین، مددکاران اجتماعی) به نوجوانان کمک می کند تا مهارت های خود را از طریق توسعه روابط و چالش الگوسازی توسعه دهند، مهارت های ارتباطی و مدیریت تعارض، نگرانی برای دیگران و احساس تعلق از پیامدهای بالقوه مهمّ این روابط هستند.
نوجوانان به تعادل چالش ها و مسئولیت ها نیاز دارند. نوجوانان در زندگی خود عوامل فعالی هستند که جهت آزمایش و تقویت عاملیت خود به حمایت و تشویق نیاز دارند. فرصت‌هایی برای توسعه مهارت‌های حل مسئله، مهارت‌های اجتماعی و افزایش استقلال بسیار مهم هستند. این موارد (به همان اندازه مهم) احساس مسئولیت در قبال دیگران و جامعه، رشد شخصیت و همدلی را تشویق می کند.
ما باید به نوجوانان بگوییم که برای آنها ارزش قائل هستند و جایگاه مهمی در جامعه ما دارند. در برخی از بخش‌های جامعه، نوجوانان نقش‌های مهمی دارند (مثلاً در جوامع کوچک‌تر و درون فرهنگ‌هایی که تجربه‌ای جمعی را به جای فردگرایانه ترویج می‌کنند و سنت‌های قدیمی …) اما ما برخی از نوجوانان را به حاشیه رانده‌ایم. نه تنها نوجوانانِ «در معرض خطر» بلکه نوجوانان «شاخص» که رها شده‌اند تا خود را بزرگ کنند، و مقطع سنی نوجوانی که در پایین‌تر از زمانی برای زنده ماندن به جای شکوفایی است. این انتظار که نوجوانان به اعضای جامعه ما کمک کنند و ما مسئولیت ارائه فرصت ها را داریم، پیامی حمایتی برای نوجوانان محروم دربرخواهد داشت.سه سؤال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان
ما باید اخبار مثبت را در مورد نوجوانان منتشر کنیم. ما اغلب تصاویر و داستان های منفی در مورد نوجوانان و “مشکلات” آنها می شنویم و می بینیم. واقعیت نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، محیط‌هایی که بسیاری از ما در آن کار می‌کنیم و چالش‌هایی که نوجوانان و خانواده‌هایشان تجربه می‌کنند، می‌تواند طاقت‌فرسا باشد. در عین حال، کسانی از ما که با نوجوانان کار می کنیم می دانیم که آنها یک شور و شوق، خلاقیت، تخیل و ایده آلیسمِ مسری را به میز می آورند. دوران کودکی و نوجوانی می تواند زمان کاوش و هیجانی باورنکردنی باشد. بله، انتقال رُشد می تواند چالش برانگیز باشد، اما ما باید جنبه های مثبت نوجوانی را به یاد داشته باشیم و با دیگران به اشتراک بگذاریم.سه سؤال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان
پیام ما امید است. تغییر امکان پذیر است. گاهی اوقات به‌عنوان تمرین‌کننده نیاز داریم که به طور موقت برای نوجوانان و خانواده‌هایشان در زمانی که مشکلات طاقت‌فرسا هستند، امیدوار باشیم. در مواقعی دیگر نقش ما کشف امید در حمایت از فرآیند تغییر است. در میان نوجوانانی که الگوهای تاب آوری را در محیط های پرخطر نشان می دهند، امید به آینده و چشم انداز خوش بینانه ضروری است. ما می‌توانیم باورها، شناخت‌ها، عواطف و احساسات مثبت را الگوبرداری و تشویق کنیم – می‌توانیم امید را به دیگران منتقل کنیم.سه سؤال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان
