گذار به مددکاری اجتماعی نوین در ایران
تحلیل وضعیت موجود، چالش‌ها و راهبردهای تحول
مقدمه: از انگیزش خیریه تا تعهد حرفه‌ای
مددکاری اجتماعی، به عنوان یک حرفه تخصصی و یک رشته آکادمیک، نقشی حیاتی در ارتقاء رفاه فردی، خانوادگی و اجتماعی ایفا می‌کند [۱]. در جوامع پیچیده و مدرن امروزی، که با مسائل چندوجهی همچون فقر، بیکاری، خشونت‌های خانگی، و اعتیاد روبرو هستند، اهمیت این حرفه بیش از پیش آشکار شده است. این حرفه، فراتر از اقدامات خیریه یا کمک‌های موقتی عمل کرده و بر مبنای مجموعه‌ای از دانش، مهارت‌ها و ارزش‌های انسانی بنا شده است [۱].
با این حال، درک و کاربرد این حرفه در کشورهای مختلف و از جمله ایران، مسیری پرفراز و نشیب را پیموده است. ضرورت گذار از رویکردهای سنتی به مدل‌های نوین در پاسخ به نیازهای پیچیده‌تر اجتماعی، مسئله محوری است که این گزارش به آن می‌پردازد.
ریشه‌های عملی مددکاری اجتماعی در ایران، همانند بسیاری از جوامع، همواره به صورت سنتی وجود داشته است، هرچند که بیشتر جنبه پند و اندرز و اقدامات مبتنی بر نوع‌دوستی داشته است [۲]. با این حال، تحول حقیقی این رشته در ایران به دوران معاصر بازمی‌گردد.
ستاره فرمانفرمایان، به عنوان بنیان‌گذار مددکاری اجتماعی آکادمیک در ایران شناخته می‌شود که با تلاش‌های خود، این حوزه را از یک فعالیت غیررسمی به یک رشته دانشگاهی مستقل ارتقاء داد [۳, ۴].
این اقدام، سنگ بنای حرکت به سوی مددکاری اجتماعی نوین در کشور را پایه‌ریزی کرد، اما مسیری که تا امروز طی شده، دارای پیچیدگی‌ها و چالش‌های خاص خود است. این گزارش در ادامه، به تحلیل جامع تحولات مفهومی، ارزیابی وضعیت فعلی مددکاری اجتماعی در ایران و ارائه راهبردهای عملی برای تسهیل این گذار می‌پردازد.
تحول مفهومی: پارادایم‌های مددکاری اجتماعی سنتی در برابر نوین
تعریف و ریشه‌ها: از نوع‌دوستی تا تخصص
ریشه‌های مددکاری اجتماعی به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد، زمانی که انقلاب صنعتی و تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی، مشکلات نوینی چون فقر شهری و شرایط کاری دشوار را پدید آورد [۱, ۳].
در ابتدا، پاسخ به این مسائل عمدتاً در قالب فعالیت‌های داوطلبانه و انجمن‌های مذهبی یا خیریه انجام می‌شد [۱]. این رویکرد که می‌توان آن را “مددکاری اجتماعی سنتی” نامید، بر اساس حس نوع‌دوستی و کمک‌های موقتی شکل گرفته بود و فاقد یک چارچوب علمی و تخصصی بود [۵]. در این مدل، فعالیت‌ها بیشتر به صورت پند و اندرز و توصیه‌های اخلاقی توسط افراد مسن‌تر یا باتجربه‌تر انجام می‌گرفت و در آن، افراد بر اساس علایق شخصی به دستگیری از دیگران می‌پرداختند [۲, ۵].
در مقابل، “مددکاری اجتماعی نوین” که پس از ورود آموزش‌های دانشگاهی و تدوین استانداردهای حرفه‌ای شکل گرفت، یک حرفه تخصصی و یک رشته آکادمیک است [۱, ۵]. جدیدترین تعریف رسمی این حرفه که در سال ۲۰۱۴ توسط فدراسیون بین‌المللی مددکاران اجتماعی (IFSW) و انجمن بین‌المللی مدارس مددکاری اجتماعی (IASSW) تصویب شد، مددکاری اجتماعی را به عنوان “حرفه‌ای کاربردی و رشته‌ای دانشگاهی” معرفی می‌کند که “توسعه و تغییر اجتماعی، انسجام اجتماعی و توانمندسازی و رهایی افراد را تسهیل می‌کند” [۱, ۶].
این تعریف، بر اصول بنیادینی چون عدالت اجتماعی، حقوق بشر، مسئولیت جمعی و احترام به تفاوت‌ها تاکید دارد [۱, ۶]. با وجود آنکه برخی متخصصان معتقدند تقسیم‌بندی مددکاری اجتماعی به “سنتی” و “مدرن” کامل نیست و یک طیف را شامل می‌شود، این تقسیم‌بندی به درک بهتر تحول پارادایمی در این حوزه کمک می‌کند [۵].
تغییر فلسفه بنیادین: از حل مسئله به توانمندسازی
تحلیل تعاریف مددکاری اجتماعی نشان‌دهنده یک تحول عمیق در فلسفه بنیادین این حرفه است. در تعاریف اولیه و رویکرد سنتی، تمرکز عمدتاً بر “کمک به افراد برای حل مشکلات” و رفع موقتی یک مسئله بود [۱].
این نگاه، یک رویکرد واکنشی یا “مسئله‌محور” است که در آن، مددکار تنها پس از بروز یک مشکل یا آسیب وارد عمل می‌شود [۵]. این مدل، مسائل اجتماعی را به عنوان دلایل اصلی بیکاری یا سایر مشکلات فردی نادیده می‌گرفت و ریشه مسائل را تنها در خود فرد جستجو می‌کرد [۵].
در مقابل، تعریف سال ۲۰۱۴، فراتر از حل مسئله، بر “توانمندسازی” و “رهایی” تاکید می‌کند [۱, ۶]. این تغییر بیانگر آن است که هدف نهایی، نه فقط حل یک مشکل مقطعی، بلکه کمک به مددجو برای شناسایی و غلبه بر موانع ساختاری و شخصی است [۱]. در این رویکرد نوین، مشکلات اجتماعی نیز دخیل در معضلات فردی انسان‌ها دانسته می‌شوند [۵]. این رویکرد، یک نگاه “سلامت‌نگر” و پیشگیرانه دارد که به جای تمرکز بر آسیب، بر پتانسیل رشد و تغییر مددجو تاکید می‌کند [۵]. این تغییر دیدگاه، مهمترین شاخص گذار از مددکاری سنتی به نوین است.
نقش مددکار: از مشاور به متخصص فرارشته‌ای و عامل تغییر
در رویکرد سنتی، نقش مددکار اجتماعی عمدتاً به عنوان یک “مشاور” برای رفع موقتی یک مشکل تعریف می‌شد [۱]. این نقش، به دلیل غیرعلمی بودن رویکرد، در نهایت نتایجی موقت یا حتی آسیب‌زا در درازمدت به دنبال داشت [۷].
با این حال، در مدل‌های نوین، نقش مددکار به مراتب پیچیده‌تر و جامع‌تر است. مددکار اجتماعی دیگر تنها یک مشاور نیست، بلکه یک “عامل تغییر” است [۱]. وی در هر سه بعد فردی، گروهی و جامعه‌ای به عنوان یک متخصص فرارشته‌ای عمل می‌کند [۷].
این امر مستلزم آن است که مددکار دانش خود را از حوزه‌های مختلفی همچون روانشناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، حقوق، بهداشت عمومی و علوم سیاسی وام بگیرد تا بتواند به ارزیابی‌ها و مداخلات لازم برای حل مشکلات پیچیده بپردازد [۳, ۸].
برای مثال، یک مددکار اجتماعی ممکن است در مواجهه با کودک‌آزاری، هم به عنوان یک مشاور روانشناسی و هم به عنوان یک کارشناس اخلاقی و دینی وارد عمل شود [۷]. در سطح جامعه، او می‌تواند با آگاهی از پویایی‌های گروهی، انرژی‌های بالقوه جامعه را برای رفع آسیب‌های موجود هدایت کند [۷]. این نگاه جامع و فرارشته‌ای، یکی از اساسی‌ترین تفاوت‌های مددکاری اجتماعی نوین با مدل‌های قدیمی است.
جدول ۱: مقایسه پارادایم‌های مددکاری اجتماعی سنتی و نوین
| ویژگی | رویکرد سنتی | رویکرد نوین (بر اساس IFSW 2014) |
| فلسفه بنیادین | خیریه و کمک‌های موقت، پند و اندرز [۱, ۲] | حرفه تخصصی و رشته آکادمیک [۱, ۵] |
| هدف اصلی | حل مسئله فردی، رفع موقتی مشکلات [۱] | توانمندسازی، رهایی و توسعه اجتماعی [۱, ۶, ۹] |
| نقش مددکار | مشاور، حل‌کننده مشکل، داوطلب [۱] | عامل تغییر، متخصص فرارشته‌ای (روانشناس، جامعه‌شناس و…) [۳, ۷] |
| نگاه به مسئله | مسئله‌محور و تمرکز بر آسیب [۵] | سلامت‌نگر، پیشگیرانه و سیستمی [۵, ۱۰] |
| سطح مداخله | فردی و محلی [۲] | فردی، گروهی و جامعه‌ای (خرد، میانی، کلان) [۷, ۱۱] |
ارزیابی وضعیت موجود: رویکرد غالب در مددکاری اجتماعی ایران
با توجه به تحولات مفهومی صورت گرفته، این پرسش مطرح می‌شود که جامعه مددکاری اجتماعی ایران در کدام عصر قرار دارد و آیا رویکردهای نوین در آن غالب شده‌اند؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که مددکاری اجتماعی در ایران، با وجود نزدیکی مفهومی به استانداردهای جهانی، هنوز به طور عمده یک رویکرد “مسئله‌محور” دارد [۵, ۱۰].
این بدان معناست که بخش بزرگی از فعالیت‌ها و مداخلات، تنها پس از وقوع یک مشکل یا آسیب (مانند اعتیاد، فقر یا بزهکاری) آغاز می‌شود و بر روی حل آن متمرکز است [۵]. این رویکرد واکنشی، ریشه در ماهیت سازمان‌های دولتی دارد که عموماً برای رسیدگی به آسیب‌های آشکار و بر اساس مشکلات محوری تعریف شده‌اند. چنین ساختاری، فضای کمتری را برای برنامه‌ریزی و اقدامات پیشگیرانه و سلامت‌نگر باقی می‌گذارد.
با این وجود، نشانه‌هایی از دگردیسی تدریجی به سمت رویکردهای نوین نیز مشاهده می‌شود. فعالیت بیش از ۳۸۰ کلینیک مددکاری اجتماعی خصوصی در کشور [۵] که برخی از آن‌ها به طور تخصصی در حوزه سلامت‌نگر و پیشگیرانه کار می‌کنند، حاکی از یک تحول نوپا در بخش غیردولتی است [۵].
این تحول نشان می‌دهد که تقاضا برای مددکاری اجتماعی نوین در جامعه وجود دارد و بخش خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد، با چابکی بیشتر در حال پاسخگویی به آن هستند. با این حال، یک شکاف عمیق بین درک مفهومی (که به معیارهای جهانی نزدیک شده) و عملکرد اجرایی (که هنوز عمدتاً مسئله‌محور است) وجود دارد. این شکاف، اصلی‌ترین چالش فعلی در مددکاری اجتماعی ایران است و نشان می‌دهد که صرفاً تغییر در تعاریف و مفاهیم کافی نیست، بلکه باید با اقدامات عملی و ساختاری همراه شود تا هم‌افزایی میان بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی ایجاد گردد.
راهبردهای گذار به مددکاری اجتماعی نوین در ایران: یک نقشه راه عملیاتی
گذار موفق به مددکاری اجتماعی نوین نیازمند یک نقشه راه عملیاتی است که به صورت همزمان، سه حوزه کلیدی آموزش، روش‌های مداخله و فرآیندهای سیاست‌گذاری را هدف قرار دهد.
اصلاحات آموزشی و آکادمیک
نظام آموزشی مددکاری اجتماعی در ایران باید بازنگری اساسی شود. آموزش‌های دانشگاهی فعلی، گاهی با پیچیدگی‌های جامعه مدرن و رویکردهای نوین فاصله دارند و نیاز به پژوهش مداوم در این زمینه وجود دارد [۴, ۱۲].
برنامه‌های درسی باید با تأکید بر تربیت مددکاران متخصص و توانمند در مهارت‌های میان‌رشته‌ای بازبینی شوند [۲, ۷]. به جای آموزش صرفاً نظری، باید بر “کار عملی مبتنی بر شواهد” (Evidence-Based Practices) و پژوهش‌های مداوم در نظام آموزشی تاکید شود [۱۲, ۱۳]. این امر، به مددکاران این امکان را می‌دهد که با استفاده از دانش فرارشته‌ای خود، در حوزه‌های مختلفی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و حقوق، به صورت تخصصی به حل مشکلات بپردازند [۷].
انتقال از رویکردهای نظری به عملیاتی
برای تسهیل گذار، مددکاران باید با مدل‌ها و روش‌های کاربردی نوین آشنا شوند و توانایی پیاده‌سازی آن‌ها را داشته باشند. این مدل‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهند تا از نگاه سنتی فاصله گرفته و به صورت هدفمند و تخصصی عمل کنند [۷]. برخی از این مدل‌ها عبارتند از:
- رویکرد مبتنی بر توانمندی‌ها (Strength-Based Approach): این مدل به جای تمرکز بر آسیب‌ها و مشکلات، بر نقاط قوت و پتانسیل‌های فرد، خانواده و جامعه تمرکز می‌کند [۶, ۱۱]. با تکیه بر این اصل که هر فرد و جامعه‌ای دارای منابع و توانمندی‌های درونی است، مددکار به مددجو کمک می‌کند تا از این نقاط قوت برای غلبه بر چالش‌ها و ایجاد تغییر استفاده کند [۱۱].
- مددکاری اجتماعی روایی (Narrative Social Work): این رویکرد به مددجو کمک می‌کند تا مشکل را از خود “بیرونی” کند و با تعریف داستان خود از یک موقعیت، بر آن مسلط شود [۱۱]. این روش، فرد را قادر می‌سازد تا خود را از مشکلش جدا کرده و راه‌حل‌های جدیدی را برای آینده خود تعریف کند.
- مدیریت مورد (Case Management): این یک رویکرد جامع برای ارائه خدمات چندوجهی به مراجعانی است که با مشکلات پیچیده و چندگانه روبرو هستند [۶, ۱۱]. این مدل به ویژه در بخش‌هایی مانند سوختگی که فرد با چالش‌های روانی، اجتماعی و درمانی مواجه است، بسیار کارآمد بوده و نیاز به همکاری‌های بین‌بخشی را تسهیل می‌کند [۶].
تغییر رویکرد از بالا به پایین به پایین به بالا (Bottom-Up)
یکی از چالش‌های مهم در ایران، نادیده گرفته شدن مددکاران در تصویب قوانین و تصمیم‌گیری‌های کلان است [۴, ۱۴]. برای حل این مسئله، مددکاران باید از نقش صرفاً “اجراکننده” خارج شده و به نقش “عامل تغییر” ارتقاء یابند [۱۵].
این تحول نیازمند یک رویکرد “پایین به بالا” (Bottom-Up) در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی است [۱۵]. مددکاران اجتماعی، به واسطه ارتباط روزانه و بی‌واسطه با مردم و مشکلاتشان، بهترین رابط برای انتقال نیازها و مسائل واقعی جامعه به مدیران ارشد هستند [۱۵].
آن‌ها باید از طریق پژوهش‌های میدانی و ارتباط مستمر با گروه‌های هدف، راهکارهای اجرایی و بومی خود را تدوین کرده و به مدیران عالی پیشنهاد دهند [۱۵]. این امر به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا به جای تدوین برنامه‌های کلیشه‌ای و غیرکاربردی، برنامه‌هایی علمی، عملی و متناسب با ویژگی‌های هر گروه تهیه کنند. این رویکرد نه تنها به حل مؤثرتر مشکلات می‌انجامد، بلکه جایگاه حرفه‌ای مددکاران را نیز تثبیت خواهد کرد.
چالش‌ها و موانع پیش‌روی تحول در ایران
با وجود ضرورت و نشانه‌های تحول، مددکاری اجتماعی در ایران با چالش‌های متعددی روبروست که سرعت این گذار را کند می‌کند.
موانع ساختاری و اداری
یکی از بزرگترین موانع، ابهام در جایگاه شغلی و نبود یک سازمان نظام‌مند و قوی برای این حرفه است [۴, ۱۴]. این امر منجر به ورود افراد غیرمتخصص به این حوزه و کاهش منزلت شغلی مددکاران حرفه‌ای شده است [۴]. همچنین، مددکاران در بسیاری از قوانین مرتبط با حرفه خود نادیده گرفته می‌شوند و ساختار سازمانی مناسبی برای فعالیت آن‌ها در بخش‌های مختلف (مانند صنعت) وجود ندارد [۴, ۱۴]. این موانع ساختاری، نه تنها بر روی مددکاران تأثیر می‌گذارد، بلکه اعتبار کل حرفه را زیر سوال برده و اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد.
چالش‌های اجتماعی و فرهنگی
شناخت محدود مردم از فعالیت‌های مددکاری اجتماعی یک چالش جدی است [۴]. بسیاری از افراد، مددکاری اجتماعی را صرفاً با کمک‌های مالی و خیریه معادل می‌دانند، که نشان‌دهنده درک نادرست از ماهیت تخصصی و علمی این حرفه است [۴]. این تصور غلط، مانعی برای جلب مشارکت عمومی و استفاده بهینه از خدمات تخصصی مددکاران است.
چالش‌های آموزشی و اقتصادی
نظام آموزشی مددکاری اجتماعی، به دلیل ضعف‌های ساختاری و عدم ارتباط کافی با نیازهای روز جامعه، چالش‌برانگیز است [۴, ۱۲].
فقدان پژوهش مداوم و ناکافی بودن آموزش‌های دانشگاهی، توانایی مددکاران را برای پاسخگویی به مسائل پیچیده جامعه مدرن محدود می‌کند [۴]. علاوه بر این، مشکلات اقتصادی و دغدغه‌های معیشتی برای شاغلان این حرفه، به عنوان یک معضل پررنگ مطرح شده است که می‌تواند انگیزه و کیفیت کار را تحت تأثیر قرار دهد [۴].
جدول ۲: چالش‌های کلیدی مددکاری اجتماعی در ایران و راهکارهای تحول
| دسته چالش | موانع موجود در ایران | راهکارهای پیشنهادی برای گذار به مددکاری نوین |
| ساختاری و اداری | جایگاه شغلی مبهم، عدم وجود سازمان نظام مددکاری، نادیده گرفتن مددکاران در قوانین [۴, ۱۴] | ایجاد نهادهای صنفی قوی، تدوین قوانین حمایتی، تعیین ساختار سازمانی مشخص [۴, ۱۴] |
| آموزشی | ضعف در نظام آموزشی، نبود پژوهش مداوم [۴, ۱۲] | بازنگری در سرفصل‌های دانشگاهی، تاکید بر آموزش‌های مبتنی بر شواهد و همکاری‌های بین‌رشته‌ای [۱۲, ۱۳] |
| اجتماعی | شناخت محدود مردم از ماهیت حرفه، درک اشتباه (معادل کمک مالی) [۴] | حساس‌سازی و آگاه‌سازی عمومی از طریق رسانه‌ها و کمپین‌ها، معرفی جامع ماهیت حرفه [۹] |
| اقتصادی | دغدغه‌های معیشتی و مشکلات اقتصادی برای شاغلان این حرفه [۴] | ارزش‌گذاری مالی جایگاه حرفه‌ای مددکاران، ایجاد بستر شغلی مناسب و متنوع [۴] |
نقش نهادهای کلیدی در توسعه مددکاری نوین در ایران
در فرآیند گذار به مددکاری اجتماعی نوین، نهادهای کلیدی نقش حیاتی ایفا می‌کنند. به نظر می‌رسد که نهادهای دولتی عمدتاً درگیر مسائل حاد و مسئله‌محور هستند، در حالی که انجمن‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی نقش پیشگام در پیاده‌سازی رویکردهای نوین و اصلاحات ساختاری را ایفا می‌کنند.
انجمن مددکاران اجتماعی ایران
انجمن مددکاران اجتماعی ایران، با قدمتی که به سال ۱۳۴۰ بازمی‌گردد، نقش مهمی در تاریخ این حرفه ایفا کرده است [۹]. ماموریت اصلی این انجمن کمک به سیاست‌گذاری‌های اجتماعی، آگاه‌سازی جامعه و تقویت جایگاه صنفی حرفه است [۹].
عضویت این انجمن در فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی و تشکیل کارگروه‌های تخصصی در حوزه‌های نوین مانند سکونتگاه‌های غیررسمی، اعتیاد، حوادث و سیاست‌گذاری‌های اجتماعی، نشان‌دهنده یک رویکرد نوین و پاسخگو به نیازهای امروز جامعه است [۹].
نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و کلینیک‌های خصوصی
رشد و فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد و کلینیک‌های خصوصی، نشان‌دهنده ظهور یک الگوی نوظهور در ایران است. به عنوان مثال، موسسه مردم‌نهاد زنو، با ارائه خدمات تخصصی در حوزه سوختگی و با استفاده از رویکردهای نوین مانند “مدیریت مورد” و “رویکرد مبتنی بر توانمندی‌ها”، نمونه‌ای عینی از گذار به مددکاری اجتماعی نوین است [۶].
این موسسه با تمرکز بر توانمندسازی افراد و استفاده از رویکرد جامع، خدمات چندوجهی را به مراجعان ارائه می‌دهد. کلینیک‌های مددکاری اجتماعی نیز با ارائه خدمات “سلامت‌محور” و تخصصی، در حال پر کردن خلأ موجود در نظام مددکاری اجتماعی دولتی هستند [۵].
این موسسات نشان می‌دهند که در جایی که نهادهای دولتی به دلیل ساختارهای بوروکراتیک با کندی عمل می‌کنند، بخش خصوصی و غیردولتی با انعطاف‌پذیری و نوآوری، نیازهای پیچیده اجتماعی را پاسخگو هستند.
نقش رسانه‌های تخصصی و پایگاه‌های خبری
رسانه‌ها و پایگاه‌های خبری تخصصی نقش مهمی در شکل‌دهی به نگرش‌ها، افزایش آگاهی‌های اجتماعی و ارتقاء جایگاه مددکاری اجتماعی ایفا می‌کنند [۱۶]. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها در این زمینه، «پایگاه جامع مددکاری اجتماعی ایرانیان» به نشانی iraniansocialworkers.ir است که به عنوان یک رسانه تخصصی و مرجع در حوزه مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری شناخته می‌شود [۱۷, ۱۸].
این پایگاه با تمرکز بر بررسی پرونده‌های ویژه و انتشار مقالات علمی، راه‌حل‌های عملی برای افزایش تاب‌آوری در افراد و جوامع ارائه می‌دهد [۱۸]. این رسانه همچنین با استفاده از رویکرد “پایین به بالا”، ایده‌ها و راهکارهای اجرایی را از مددکاران به مدیران عالی انتقال می‌دهد.
در کنار این پایگاه، «پایگاه خبری مددکار نیوز» (madadkarnews.ir) به عنوان یک مجله اینترنتی و قطب خبری برجسته در این حوزه عمل می‌کند [۱۹, ۲۰]. این رسانه که از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را آغاز کرده، در سال ۱۴۰۲ با دریافت مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وارد مرحله جدیدی از اعتبار و تأثیرگذاری شده است [۱۹].
این رسانه‌های تخصصی با انتشار محتواهای آموزشی و تحلیلی، زمینه‌ساز تبادل اطلاعات و دانش در جامعه مددکاری اجتماعی شده و با برگزاری کمپین‌های رسانه‌ای، نقش مؤثری در برجسته کردن مسائل کلیدی و ارتقاء فرهنگ‌سازی در این حرفه ایفا می‌کنند [۲۰, ۲۱].
جمع‌بندی و توصیه‌های راهبردی
مددکاری اجتماعی در ایران در یک مرحله حساس و انتقالی قرار دارد. در حالی که از نظر مفهومی به استانداردهای جهانی نزدیک شده و رویکردهای نوین مانند توانمندسازی و سلامت‌نگری در حال مطرح شدن هستند، اما در عمل، رویکرد غالب همچنان “مسئله‌محور” و واکنشی است.
این دوگانگی منجر به چالش‌های ساختاری، اجتماعی، آموزشی و اقتصادی متعددی شده است که مانع از رشد و تأثیرگذاری کامل این حرفه می‌شود. در این میان، نهادهای کلیدی مانند انجمن مددکاران و سازمان‌های مردم‌نهاد نقش پیشگام در پیاده‌سازی و ترویج مدل‌های نوین ایفا می‌کنند.
برای تسهیل این گذار، توصیه‌های راهبردی زیر ارائه می‌شود:
- برای سیاست‌گذاران: حمایت قانونی از ایجاد سازمان نظام مددکاری و تعیین جایگاه شغلی مشخص برای این حرفه. همچنین، استفاده از رویکرد “پایین به بالا” و بهره‌گیری از تجربه عملی مددکاران در تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های اجتماعی.
- برای نهادهای آموزشی: بازنگری جامع در سرفصل‌های درسی با تمرکز بر آموزش‌های عملی، بین‌رشته‌ای و مبتنی بر شواهد. تربیت مددکارانی که بتوانند به عنوان متخصصان فرارشته‌ای در جامعه فعالیت کنند.
- برای بدنه حرفه‌ای: تلاش برای افزایش آگاهی عمومی از ماهیت تخصصی حرفه مددکاری اجتماعی و مقابله با درک محدود عمومی (برابر با کمک مالی). همچنین، افزایش همکاری‌های بین‌بخشی و انتشار پژوهش‌های علمی برای تقویت جایگاه حرفه.
چشم‌انداز آینده مددکاری اجتماعی در ایران، ترسیم‌کننده حرفه‌ای است که به عنوان یک رشته علمی و تخصصی، جایگاه واقعی خود را به دست آورده و به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه اجتماعی، رفاه و عدالت اجتماعی شناخته می‌شود. این مهم، با تلاش هماهنگ و همه‌جانبه سیاست‌گذاران، نهادهای آموزشی و بدنه حرفه‌ای امکان‌پذیر خواهد بود.
منابع استفاده شده در این مقاله:
۱. https://civilica.com/note/15315
۲.https://socialwork.ir/%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%AF/
۳.https://avayenoor.com/wp-content/uploads/2018/08/%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%88-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C.pdf
۴. https://pssins.com/social-worker
۵. https://www.nikancharity.org/social-worker-problems
۶. https://civilica.com/note/6525/
۷.https://socialwork.ir/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
۸. https://www.madadkar.org/social-work/segmentation-social-worker-not-accurate.html
۹.https://www.madadkarnews.ir/5-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/
۱۰. https://civilica.com/note/10993/
۱۱.https://www.madadkarnews.ir/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7/
۱۲.https://www.isna.ir/news/1403040905639/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
۱۳.https://iraniansocialworkers.ir/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%86/
۱۴. https://www.hamyaraniran.ir/article/?o=840
۱۵.https://www.madadkarnews.ir/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/
۱۶. https://khabarfarsi.com/u/227037424
۱۷.https://www.madadkarnews.ir/%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B2-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
