مقاله پژوهشی روز جهانی مددکاری اجتماعی

مقاله پژوهشی روز جهانی مددکاری اجتماعی

از اوبونتو تا همبستگی بین‌نسلی، تحلیل گفتمان جهانی فدراسیون (IFSW) و بازتاب آن در حرکت مددکاری اجتماعی ایران

تحقیق و پژوهش: دکتر جواد طلسچی یکتا، مددکار اجتماعی

مبانی پارادایمی و تاریخچه روز جهانی مددکاری اجتماعی (WSWD)

تعریف، ریشه‌ها و اهداف سازمان‌دهی شده روز جهانی مددکاری اجتماعی

روز جهانی مددکاری اجتماعی (World Social Work Day یا WSWD) به عنوان یک رویداد سالانه جهانی، فرصتی محوری برای تجلیل از دستاوردهای حرفه مددکاری اجتماعی و ارتقاء پیام مشترک جهانی آن است. این روز هرساله در سومین سه‌شنبه ماه مارس توسط فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی (IFSW)، که یک سازمان غیرانتفاعی بین‌المللی است، برگزار می‌شود.۱

به عنوان مثال، بزرگداشت این روز برای سال ۲۰۲۴ مصادف با ۱۹ مارس (۲۹ اسفند) بود.۱

تاریخچه رسمی این روز به سال ۲۰۰۷ باز می‌گردد، زمانی که اولین روز جهانی مددکاری اجتماعی با موضوع “مددکاری اجتماعی – ایجاد دنیایی از تفاوت” جشن گرفته شد. با این حال، مدیران IFSW ریشه این ابتکار را به دهه هشتاد میلادی مرتبط می‌دانند؛ به ویژه به سال ۱۹۸۳ که نمایندگان فدراسیون برای اولین بار در جلسه‌ای در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک شرکت کردند و این روز را در سطحی بین‌المللی مطرح نمودند.۱

اهداف اصلی این روز جهانی فراتر از صرفاً جشن گرفتن است. فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی سه هدف محوری را دنبال می‌کند: اولاً، جلب توجه بیشتر به دستاوردهای حرفه مددکاری اجتماعی؛ ثانیاً، افزایش افقی روشن برای خدمات اجتماعی در آینده جوامع؛ و ثالثاً، دفاع قاطع از عدالت اجتماعی و حقوق بشر.۱ علاوه بر این، هدف استراتژیک این مناسبت، تقویت همکاری، مشارکت و ارتباطات با سازمان‌های سازمان ملل و سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی (NGOs) است تا دانش مددکاری اجتماعی و اقدامات آن در راستای اهداف مشترک بین‌المللی (مانند اهداف توسعه پایدار) اشاعه یابد.۲

اگرچه این روز هنوز در تقویم رسمی سازمان ملل ثبت نشده، اما به یک فرصت بین‌المللی برای همکاری حرفه‌ای و بشردوستانه تبدیل شده است.۱

دستور کار جهانی مددکاری اجتماعی (Global Agenda 2020-2030): چارچوب نظری جدید

روز جهانی مددکاری اجتماعی، بستری برای نمایش پیشرفت‌ها و اهداف دستور کار جهانی مددکاری اجتماعی و توسعه اجتماعی است که در سال ۲۰۱۰ در مجمع عمومی IFSW به تصویب رسید.۱

مهم‌ترین چارچوب نظری و عملیاتی اخیر، دستور کار ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ است که تحت عنوان محوری «هم‌آفرینی تحول اجتماعی فراگیر» (Co-building Inclusive Social Transformation) تعریف شده است.۳

این دستور کار، یک تعهد ۱۰ ساله را برای مددکاران اجتماعی و توسعه اجتماعی به همراه شرکایشان در سطح جهانی، ملی و منطقه‌ای مشخص می‌کند. این تعهد بر همکاری فعال با مردم، جوامع و جنبش‌های اجتماعی متمرکز است تا جوامع و محیط‌های پر رونق برای مردم و سیاره طراحی و ساخته شوند.۳ هسته اصلی این حرفه در این دستور کار، ترویج مشارکت فعال همه صداها، به‌ویژه آن‌هایی که اغلب به حاشیه رانده شده‌اند، تعریف می‌شود.۳

یک مفهوم بنیادی در این سیاست جهانی، تلاش برای توسعه «توافقات اجتماعی جدید» میان دولت‌ها و جمعیت‌هایی است که به آن‌ها خدمت می‌کنند. این توافقات باید حقوق جهانی، فرصت‌ها، آزادی و رفاه پایدار را برای همه مردم در سطح ملی و جهانی تسهیل کنند.

نقش مددکاری اجتماعی در ایجاد پلتفرم‌ها و فضاهای جدید برای همه مردم، از اهمیت بالایی برای ظهور این توافقات برخوردار است.۳ دستور کار ۲۰۲۰-۲۰۳۰ برای تحقق این تعهدات، پنج ستون موضوعی (هر دو سال یک بار) را تعریف کرده که شعارهای سالانه WSWD مستقیماً از آن‌ها نشأت می‌گیرند.

نقش WSWD به عنوان ابزار سیاستگذاری و چرخش پارادایمی

بررسی اهداف و فعالیت‌های IFSW در روز جهانی مددکاری اجتماعی نشان می‌دهد که این مناسبت نه تنها یک روز جشن، بلکه یک ابزار لابی‌گری استراتژیک در سطح کلان محسوب می‌شود. WSWD به طور آگاهانه با هدف افزایش نفوذ در فرآیندهای سیاستگذاری جهانی عمل می‌کند. فدراسیون از این روز برای اشاعه دانش و همچنین برجسته کردن اقدامات مددکاری اجتماعی در راستای اهداف مشترک با نهادهایی مانند سازمان ملل استفاده می‌کند.۲

تحقیقات جهانی انجام شده توسط IFSW، مانند مطالعاتی که شرایط رو به وخامت مددکاران اجتماعی را برجسته می‌کند، مستقیماً برای تقویت گفتگوها با دولت‌ها و کارفرمایان استفاده می‌شود.

این داده‌ها برای حمایت از لابی‌گری برای تأمین بودجه بهتر و منابع کافی جهت مقابله با حجم کاری بالا و حمایت‌های سازمانی ناکافی به کار می‌روند.۴ بنابراین، روز جهانی مددکاری اجتماعی در واقع به عنوان سکویی برای اعمال نفوذ حرفه‌ای عمل می‌کند تا تغییرات سیاستی عاجل را بر اساس شواهد و یافته‌های جهانی ترویج دهد.

این چارچوب نوین همچنین نشان‌دهنده یک چرخش پارادایمی به سمت مدل «جهان اکو-اجتماعی» است. دستور کار ۲۰۲۰-۲۰۳۰ و شعارهای مرتبط (مانند پایداری محیط زیست ۵) پذیرش رسمی این مدل را در سیاست‌های جهانی مددکاری اجتماعی تأیید می‌کند. این گرایش، حرفه را به سمت رویکردهای میان‌رشته‌ای در قبال عدالت اقلیمی سوق می‌دهد، مانند حمایت از مهاجران محیط زیستی ۶ و ترویج پروژه‌هایی نظیر انرژی تجدیدپذیر که مستقیماً بر جوامع متاثر از بی‌عدالتی‌های اقلیمی تأثیر می‌گذارند.۷

در واقع، مددکاری اجتماعی خود را در قامت یک عامل تغییر در سیستم‌های پیچیده جهانی، به دنبال امنیت پایدار برای سیاره و همه ساکنان آن، تعریف می‌کند.۶

تحلیل محتوایی شعارهای سالانه IFSW (۲۰۱۸-۲۰۲۵): از پایداری تا خرد بومی

دستور کار جهانی IFSW به وضوح مسیر گفتمانی حرفه را در سطح بین‌المللی شکل داده است. بررسی شعارهای سالانه WSWD از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۵ نشان‌دهنده یک حرکت آگاهانه به سمت تمرکز بر پایداری، حکمت بومی، و همبستگی ساختاری است.

سال‌های اولیه چرخش پارادایمی و ورود به عصر دستور کار جدید

شعار سال ۲۰۱۸، «ترویج پایداری جامعه و محیط زیست» (Promoting Community and Environmental Sustainability) بود.۵ این شعار، اگرچه مرحله پایانی دستور کار جهانی پیشین بود، اما اهمیت فزاینده مسائل محیط زیستی را در دستور کار جهانی مددکاری اجتماعی تثبیت کرد و زمینه‌ساز ورود جدی‌تر به حوزه عدالت اکو-اجتماعی در دهه آتی شد.۵

با آغاز دستور کار ۲۰۲۰-۲۰۳۰، IFSW از رویکردهای نوین و مفاهیم بومی برای تعیین ستون‌های خود استفاده کرد.

• ۲۰۲۱: اوبونتو: من هستم چون ما هستیم (Ubuntu: I am Because We are)
  این شعار، اولین ستون دستور کار ۲۰۲۰-۲۰۳۰ را تشکیل داد.۳
  اوبونتو، که یک مفهوم فلسفی آفریقایی است و توسط چهره‌هایی مانند نلسون ماندلا محبوب شد، به طور کلی به معنای «من هستم چون ما هستیم» تفسیر می‌شود.۳ انتخاب این مفهوم، بر همبستگی اجتماعی و ارتباط جهانی تأکید داشت و به طور مستقیم با دیدگاه مددکاری اجتماعی در مورد اتصال متقابل همه مردم و محیط‌هایشان هماهنگ بود.۳ اهمیت استراتژیک این انتخاب در دعوت صریح IFSW از ملت‌ها برای استفاده از یک کلمه یا مفهوم معادل فرهنگی برای ترویج این موضوع نهفته است.۳ این امر یک تلاش آگاهانه برای دهکده‌زدایی دانش غربی و احترام به حکمت‌های بومی در سطح جهانی تلقی می‌شود.۹
• ۲۰۲۲: هم‌آفرینی جهان اکو-اجتماعی جدید: هیچ‌کس را جا نگذاریم (Co-building a New Eco-Social World: Leaving No One Behind)
  این شعار بر چشم‌انداز و برنامه عملیاتی برای ایجاد ارزش‌ها، سیاست‌ها و شیوه‌های جدید جهانی جهت توسعه اعتماد، امنیت و پایداری سیاره تأکید داشت.۱۰ این موضوع با یک اجلاس جهانی همراه شد و نشان داد که چگونه مددکاری اجتماعی در پی ایجاد مشارکت‌های گسترده جهانی شامل اتحادیه‌های تجاری، بخش‌های بهداشت، نهادهای مذهبی و سازمان‌های سازمان ملل است.۱۰ در سطح منطقه‌ای، برای مثال، انجمن مددکاران اجتماعی مالزی این تم جهانی را با تمرکز بر «مددکاری اجتماعی و خانواده» بومی‌سازی کرد.۱۱
• ۲۰۲۳: احترام به تنوع از طریق اقدام اجتماعی مشترک (Respecting diversity through joint social action)
  این شعار بر لزوم کار مشترک برای احترام به تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و هویتی در سطح جهانی تمرکز داشت. در ایران، انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز این روز را با همکاری دانشگاه‌ها و نهادهای داخلی و بین‌المللی گرامی داشت.۱۲
• ۲۰۲۴: بوئن ویویر: آینده مشترک برای تغییر تحول‌آفرین (Buen Vivir: Shared Future for Transformative Change)
  بوئن ویویر (Buen Vivir) به معنای «زندگی خوب» یا «زندگی با هماهنگی» است و ریشه در خرد بومی منطقه آند آمریکای جنوبی دارد.۱۳ این تم بر لزوم اتخاذ رویکردهای نوآورانه و جامعه‌محور توسط مددکاران اجتماعی، که ریشه در حکمت بومی و همزیستی هماهنگ با طبیعت دارند، تأکید می‌کند.۱۳ رئیس IFSW اظهار داشت که این اصل عمیقاً با ارزش‌های اصلی مددکاری اجتماعی طنین‌انداز است و بر طراحی مشترک جوامع صلح‌آمیز و پایدار برای آینده مشترک تأکید می‌کند.۱۳ این انتخاب، استفاده مستمر فدراسیون از مفاهیم غیرغربی برای تعریف مجدد اصول جهانی حرفه را تقویت کرد.

شعار ۲۰۲۵: تقویت همبستگی بین نسلی و نقد ساختاری

• ۲۰۲۵: تقویت همبستگی بین نسلی برای بهزیستی پایدار (Strengthening Intergenerational Solidarity for Enduring Wellbeing)
  این شعار، که در ۱۸ مارس ۲۰۲۵ برگزار می‌شود، بر اهمیت مراقبت و احترام متقابل در نسل‌ها برای ساخت جوامع قوی، حفظ محیط زیست و به اشتراک‌گذاری خرد تأکید دارد.۱۵ این تم ادامه‌دهنده مفاهیم اوبونتو و بوئن ویویر است و بر وابستگی متقابل مردم و تمرکز بر مراقبت بین نسلی تأکید می‌کند.۱۶ نکته حائز اهمیت در تحلیل این شعار، وجود یک نقد ساختاری نهفته است. IFSW و سازمان‌های همکار به صراحت بیان می‌کنند که مراقبت و ارتباطات بین نسلی که برای رفاه حیاتی هستند، «اغلب توسط دولت‌ها و سیاستگذاران نادیده گرفته می‌شوند».۱۶ علاوه بر این، این شعار بر اهمیت خروج از این کلیشه که مراقبت صرفاً «کار زنان» است، تأکید دارد.۱۶ این نشان می‌دهد که IFSW از WSWD به عنوان فرصتی برای برجسته کردن و به چالش کشیدن شکست‌های سیاستی دولت‌ها در زمینه مسئولیت‌های رفاهی استفاده می‌کند و مسئولیت مراقبت را از حوزه خصوصی به یک وظیفه اجتماعی-سیاسی ارتقاء می‌دهد. همچنین، این شعار بر اهمیت انتقال دانش از نسل‌های قبلی و نقش نسل‌های جوان در تفسیر مجدد این خرد برای مواجهه با چالش‌های آینده تأکید می‌کند.۱۶

همگرایی مفاهیم بومی برای چالش جهانی

انتخاب آگاهانه مفاهیم بومی جهانی مانند اوبونتو و بوئن ویویر توسط IFSW، یک استراتژی گفتمانی است که فراتر از چارچوب‌های سنتی رفاه غربی حرکت می‌کند. این انتخاب، به طور مستقیم در خدمت جنبش بزرگتر «استعمارزدایی دانش و عمل» در علوم اجتماعی قرار دارد.۹

با پیوند دادن این مفاهیم به عدالت اقلیمی و مهاجرت محیط زیستی ۶، فدراسیون نه تنها هویت حرفه را گسترش می‌دهد، بلکه یک زبان مشترک جهانی را ایجاد می‌کند که بتواند در زمینه بحران‌های اکولوژیکی و نیازهای جامعه‌محور در جنوب جهانی، اثربخشی بیشتری داشته باشد.

این مفاهیم بومی به مددکاران اجتماعی کمک می‌کند تا بر اساس یک جهان‌بینی کل‌نگر عمل کنند که افراد را بخشی از یک جامعه بزرگتر و محیط طبیعی می‌داند ۹، دیدگاهی که برای مقابله با چالش‌های پیچیده (مانند مهاجرت محیط زیستی) که به عنوان «مسائل پلید» (wicked problems) شناخته می‌شوند، حیاتی است.۶

بازتاب جهانی و تطبیقی شعارها

روز جهانی مددکاری اجتماعی، بستری برای فعالیت‌ها در سراسر جهان است، اما بازتاب و پذیرش شعارهای IFSW در مناطق مختلف اغلب با اولویت‌های محلی تطبیق داده می‌شود. این فرآیند «بومی‌سازی» یا «تمرکز مجدد محلی» نشان‌دهنده یک عمل استراتژیک از سوی سازمان‌های عضو است.

تمرکز منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه

در منطقه آسیا و اقیانوسیه، سازمان‌های محلی تلاش می‌کنند تا مفاهیم جهانی را با چالش‌های بومی پیوند دهند. برای مثال، در سال ۲۰۲۲، فدراسیون مددکاران اجتماعی تایلند و وزارت توسعه اجتماعی، WSWD و روز مددکاری اجتماعی ASEAN را با تمرکز بر تم «هم‌آفرینی جهان اکو-اجتماعی جدید» برگزار کردند.۱۱

انجمن مددکاران اجتماعی مالزی نیز همین تم را با عنوان «مددکاری اجتماعی و خانواده: هم‌آفرینی جهان اکو-اجتماعی جدید» بومی‌سازی کرد تا چالش‌های خانواده در بستر اکوسیستم جدید را مورد بحث قرار دهد.۱۱ این نشان‌دهنده تمایل این منطقه به تفسیر مجدد چارچوب‌های کلان جهانی از طریق نهاد خانواده به عنوان واحد اصلی جامعه است.

در ژاپن، با وجود شعار جهانی ۲۰۲۵ درباره «همبستگی بین نسلی»، فدراسیون مددکاران اجتماعی ژاپن (JFSW) یک رویداد ویژه را با تمرکز بر «جامعه در حال تغییر ژاپن و آمادگی آن برای مهاجرت» برگزار کرد.۱۷ این انتخاب موضوع، یک اولویت بومی حیاتی را منعکس می‌کند: ژاپن با افزایش جمعیت مهاجر (بیش از ۳.۵ میلیون نفر) و کمبود نیروی کار، نیاز مبرمی به ادغام این جمعیت و ارائه حمایت‌های مددکاری اجتماعی در سطوح خرد، میانی و کلان دارد.۱۷

این موضوع مثال بارزی از «تمرکز مجدد محلی» است؛ یعنی سازمان‌های ملی، تم جهانی را به یک چالش محلی گره می‌زنند تا ارتباط موضوع را با دولت‌ها و سیاستگذاران خود افزایش دهند. این عمل، بومی‌سازی را به عنوان یک استراتژی مؤثر لابی‌گری در خدمت نیازهای آنی کشور تعریف می‌کند.

پیوند مفاهیم بومی در قاره آفریقا و اروپا

در قاره آفریقا، به‌ویژه در آفریقای جنوبی، گفتمان IFSW با مفاهیم بومی قدرتمندی چون اوبونتو هماهنگ است. در بزرگداشت WSWD ۲۰۲۴ با شعار Buen Vivir، دانشگاه پرتوریا در آفریقای جنوبی میزبان یک میزگرد بود که به طور فعال به ارتباط دادن مفاهیم Buen Vivir و اوبونتو در بافت محلی آفریقای جنوبی پرداخت.۱۹ این پیوند نشان‌دهنده یک رویکرد فرامنطقه‌ای است که در آن، حکمت‌های بومی جنوب جهانی نه تنها برای تعریف مجدد مددکاری اجتماعی در قاره خود، بلکه برای تأثیرگذاری بر گفتمان جهانی استفاده می‌شوند. این امر بر اهمیت استقلال فکری و قابلیت مفاهیم بومی برای ایجاد تغییر تحول‌آفرین تأکید دارد.۱۹

در اروپا، رویکردها اغلب بر نقد ساختاری متمرکز هستند که در شعارهای IFSW مستتر است. برای مثال، انجمن مددکاران اجتماعی بریتانیا (BASW) در سال ۲۰۲۵، وبیناری با عنوان «مددکاری اجتماعی در اروپا در نسل‌ها» برگزار کرد که به بررسی اهمیت دیدگاه بین نسلی در عمل اجتماعی و چگونگی حمایت مددکاران اجتماعی از یکدیگر در طول نسل‌های مختلف می‌پرداخت.۲۰ این تمرکز، همراستا با نقد IFSW مبنی بر نادیده گرفتن این مسائل توسط سیاستگذاران است و نشان می‌دهد که سازمان‌های اروپایی از این تم برای تقویت بحث در مورد سیاست‌های رفاهی داخلی استفاده می‌کنند.

مددکاری اجتماعی ایران و چالش‌های بومی‌سازی دستور کار جهانی

بررسی واکنش‌های نهادی و حرفه‌ای در ایران به شعارهای جهانی IFSW، تصویری از تلاقی دغدغه‌های بومی با گفتمان‌های فراملی را ارائه می‌دهد. مددکاری اجتماعی در ایران با چالش‌هایی روبروست که ماهیت آن اغلب ریشه‌ در مسائل ساختاری، اقتصادی و اجتماعی داخلی دارد، و این امر بر نحوه بومی‌سازی دستور کار جهانی تأثیر می‌گذارد.

تعریف و اهمیت بومی‌سازی در بافت حرفه‌ای

بومی‌سازی (Indigenization) در مددکاری اجتماعی به معنای به چالش کشیدن سلطه دانش غربی و توانمندسازی جوامع محلی برای تعریف مسائل اجتماعی و راه‌حل‌های متناسب با خود است.۹

برای ایران، این امر شامل توسعه اصطلاحات و مفاهیم مددکاری اجتماعی به زبان محلی و پذیرش جهان‌بینی کل‌نگر بسیاری از فرهنگ‌های بومی است که افراد را بخشی از یک جامعه بزرگتر و محیط طبیعی می‌دانند.۹

بومی‌سازی از چند جهت حیاتی است: مداخلات فرهنگی مناسب اثربخشی بیشتری دارند، به دانش و شیوه‌های محلی اعتبار می‌بخشند، و بخشی از حرکت بزرگتر «استعمارزدایی دانش» هستند. با این حال، این فرآیند بدون چالش نیست؛ از جمله چالش‌های اصلی می‌توان به لزوم متعادل کردن اصول جهانی (مانند استانداردهای حقوق بشر) با شیوه‌های محلی، و همچنین پرهیز از رمانتیک‌سازی همه شیوه‌های سنتی اشاره کرد.۹ تحقق این مهم، نیازمند گفت‌وگوی مستمر میان مربیان، شاغلین و جوامع محلی برای بازنگری در آموزش، روش‌شناسی تحقیق و رویکردهای عملی مددکاری اجتماعی است.۹

استقلال گفتمانی و اولویت‌های ملی ایران

در حالی که IFSW بر تغییر پارادایم اکو-اجتماعی متمرکز است، نهادهای حرفه‌ای ایران تمایل دارند اولویت خود را بر پاسخگویی به تنش‌های محلی و نیازهای سیاستی فوری قرار دهند.

تمرکز انجمن مددکاران اجتماعی ایران (IASW):

انجمن مددکاران اجتماعی ایران نشان داده است که در انتخاب شعارها، استقلال گفتمانی خود را حفظ می‌کند. در سال‌هایی که IFSW بر مفاهیم اکو-اجتماعی متمرکز بود، IASW تمرکز خود را بر مسائل داخلی قرار داد. به عنوان مثال، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران صراحتاً در یک همایش، انتخاب شعار «میانجیگری» را -که همزمان با شعار جهانی «تغییر به سوی آینده بهتر» بود- بر اساس «وضعیت و احساس نیاز جامعه ایرانی» دانست.۲۱ این انتخاب نشان می‌دهد که دغدغه‌های فوری داخلی مانند نیاز به صلح، سازش و مفاهمه در شرایط اجتماعی کنونی ایران، بر دستور کار کلان اکو-اجتماعی جهانی اولویت دارد.۲۱

علاوه بر این، برگزاری سی و هشتمین همایش روز ملی مددکاری اجتماعی در سال ۱۴۰۳ با عنوان «مددکاری اجتماعی و سیاستگذاری توانمندسازانه» ۲۲، تأکیدی دیگر بر اولویت‌های ملی است. در این گفتمان، مددکاری اجتماعی نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی افراد و جوامع، و توانمندسازی آن‌ها از طریق سیاستگذاری‌هایی دارد که فرصت‌های برابر برای دستیابی به استقلال و خودکفایی ایجاد می‌کنند.۲۳ این تمرکز بر تغییر ساختارهای دولتی برای ارائه خدمات، برنامه‌های آموزشی و حمایت‌های مالی، یک دغدغه کلاسیک رفاه اجتماعی است که در برابر تمرکز IFSW بر روی بازسازی جهانی اکو-اجتماعی قرار می‌گیرد. در این راستا، نقش مددکاران اجتماعی در اجرای قوانین حمایتی داخلی، مانند قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، برجسته می‌شود.۲۲

تمرکز سازمان بهزیستی کشور (Behzisti):

سازمان بهزیستی کشور در بیانیه‌های مربوط به روز جهانی، بر حقوق شهروندان و مفهوم «به زیستن اجتماعی» تأکید می‌کند. این سازمان از مددکاران اجتماعی انتظار دارد که با آشنایی با حقوق شهروندان، گروه‌های هدف مانند زنان، کودکان، سالمندان و افراد دارای معلولیت را در زمینه تحقق «به زیستن اجتماعی» آگاه سازند.۲۴

در پیام مربوط به سال ۲۰۲۵، سازمان بهزیستی با اشاره به شعار جهانی «تقویت همبستگی اجتماعی و به زیستن پایدار»، تفسیر بومی خود را ارائه می‌دهد. این تفسیر بر این باور استوار است که اهداف اجتماعی مشترک می‌توانند موجب افزایش عدالت اجتماعی و احساس عضویت در جامعه شوند. سازمان بهزیستی تاکید می‌کند که برای تحقق چنین شرایطی، پذیرش همه شهروندان با تفاوت‌هایشان و پرهیز از گسستگی میان اقوام و نژادها ضروری است؛ در نتیجه آن مردم قانون‌مدارتر، مشارکت‌پذیرتر و با رعایت اخلاق، فرصت‌های برابر برای ادغام همه گروه‌ها ایجاد می‌کنند.۲۴ این امر نشان می‌دهد که در ایران، مفهوم «همبستگی» جهانی عمدتاً در بستر حقوق شهروندی، اخلاق اجتماعی و افزایش سرمایه اجتماعی در داخل مرزهای ملی تعریف می‌شود.۲۴

تحلیل استقلال گفتمانی و پتانسیل همگرایی

انتخاب موضوعاتی مانند «میانجیگری» یا «سیاستگذاری توانمندسازانه» توسط انجمن مددکاران اجتماعی ایران، بیش از یک واگرایی ساده، نشان‌دهنده استقلال فکری و حرفه‌ای در تعریف اولویت‌های ملی است. رئیس انجمن به وضوح اظهار داشت که شعار بر اساس وضعیت و نیاز جامعه ایرانی انتخاب شده است.۲۱ این استقلال برای حفظ ارتباط حرفه با چالش‌های واقعی مردم ایران ضروری است، حتی اگر به معنای نادیده گرفتن نسبی گفتمان اکو-اجتماعی جهانی باشد.

با این وجود، پتانسیل‌هایی برای همگرایی وجود دارد. مفهوم «به زیستن اجتماعی» که توسط سازمان بهزیستی مطرح شده ۲۴، می‌تواند به عنوان یک معادل بومی برای مفاهیم جهانی مانند

Buen Vivir (زندگی خوب) یا پایداری تفسیر شود. برای تحقق این همسویی، لازم است که تعریف بومی «به زیستن اجتماعی» فراتر از رفاه صرفاً انسانی گسترش یابد و ابعاد محیط زیستی و پایداری بلندمدت اکولوژیک را نیز شامل شود. ایران می‌تواند مفاهیم حکمت بومی مانند Ubuntu (که بر اساس آن «من هستم چون ما هستیم» است) را با اصول فرهنگی و مذهبی خود که بر مسئولیت جمعی و حفظ محیط زیست تأکید دارند، پیوند دهد تا بومی‌سازی را با استاندارد جهانی IFSW همسو کند.۳ این همسویی نه تنها به تعمیق نظریه مددکاری اجتماعی ایران کمک می‌کند، بلکه به سازمان‌های داخلی اجازه می‌دهد تا در سطح بین‌المللی با قدرت بیشتری در بحث‌های جهانی شرکت کنند.

نتیجه‌گیری، جمع‌بندی و توصیه‌های سیاستی

جمع‌بندی روند تغییر شعارها و تحول جهانی IFSW

روز جهانی مددکاری اجتماعی در طول دو دهه گذشته از یک روز جشن صرف به یک پلتفرم استراتژیک برای اعمال نفوذ بر سیاست‌های جهانی تبدیل شده است. دستور کار ۲۰۲۰-۲۰۳۰ فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی، حرفه را به سمت یک چرخش پارادایمی به سوی عدالت اکو-اجتماعی سوق داده است. انتخاب آگاهانه مفاهیم بومی از جنوب جهانی (مانند اوبونتو و بوئن ویویر) و تمرکز بر «همبستگی بین نسلی» و نقد ساختاری سیاستگذاران، نشان‌دهنده یک تلاش فعال برای استعمارزدایی دانش و بازسازی هویت حرفه در پاسخ به چالش‌های پیچیده جهانی مانند بحران اقلیمی و مهاجرت است.۳ این امر، مددکاران اجتماعی را به عنوان عوامل تغییر در سطح ماکرو-جهانی تعریف می‌کند.

فرصت‌های همگرایی و نقاط واگرایی میان ایران و IFSW

نقاط همگرایی: مددکاری اجتماعی ایران از نظر ارزش‌های محوری، همسویی قابل توجهی با IFSW دارد. تمرکز بر حقوق شهروندی، تحقق «به زیستن اجتماعی» و پیگیری سیاستگذاری توانمندسازانه، مستقیماً با اهداف اصلی IFSW در دفاع از حقوق بشر و عدالت اجتماعی منطبق است.۱ همچنین، انجمن مددکاران اجتماعی ایران مشارکت فعالی در رویدادهای جهانی WSWD داشته است.۱۲

نقطه واگرایی اصلی: اصلی‌ترین نقطه واگرایی، عدم اولویت‌دهی صریح و محوری به ابعاد عدالت اکو-اجتماعی و محیط زیستی در گفتمان‌های اصلی نهادی ایران است. در حالی که IFSW بر «همزیستی هماهنگ با طبیعت» تأکید دارد ۱۳، دغدغه‌های محوری انجمن و سازمان‌های ذیربط در ایران (مانند میانجیگری و سیاستگذاری توانمندسازانه) بیشتر ناشی از نیازهای ساختاری و اجتماعی داخلی است.۲۱ این واگرایی بیانگر استقلال گفتمانی مددکاری اجتماعی ایران در پاسخ به تنش‌های محلی فوری است.

توصیه‌های سیاستی و پژوهشی برای جامعه مددکاری اجتماعی ایران

بر اساس تحلیل روند جهانی IFSW و نیازهای محلی ایران، توصیه‌های زیر برای تعمیق جایگاه حرفه و همسویی استراتژیک آن پیشنهاد می‌شود:

توصیه ۱: تعمیق گفتمان بومی‌سازی از منظر اکو-اجتماعی:

ضروری است که فرآیند بومی‌سازی فراتر از ترجمه صرف رفته و به «بازنگری در آموزش مددکاری اجتماعی» بپردازد تا ابعاد محیط زیستی را نیز دربرگیرد.۹ پژوهشگران و مربیان باید تشویق شوند تا مفاهیم حکمت بومی و سنتی ایرانی در مورد حفظ محیط زیست و مسئولیت جمعی را استخراج کرده و آن‌ها را به عنوان معادل‌های محلی برای مفاهیم جهانی مانند Buen Vivir تدوین کنند. این کار به ایجاد یک «عدالت اکو-اجتماعی ایرانی» کمک می‌کند.

توصیه ۲: استفاده از WSWD به عنوان اهرم لابی‌گری ساختاری:

انجمن مددکاران اجتماعی ایران می‌تواند از شعارهای جهانی IFSW به عنوان یک ابزار لابی‌گری مؤثر برای تقویت مطالبات خود در قبال دولت استفاده کند. به جای صرفاً انتخاب یک شعار متفاوت، انجمن می‌تواند شعار جهانی (مانند همبستگی بین نسلی) را بر اساس چالش‌های محلی (مانند معضلات بازنشستگی، حقوق شهروندی سالمندان، یا اجرای قانون حمایت از اطفال ۲۲) بومی‌سازی و ارائه کند. این استراتژی، صدای محلی ایران را با وزن جهانی همراه می‌سازد.

توصیه ۳: تقویت مشارکت در پروژه‌های جهانی IFSW:

با توجه به تمرکز IFSW بر طرح‌های عمل‌گرا مانند پروژه‌های عدالت اقلیمی (مثلاً پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر) ۷، نهادهای حرفه‌ای و دانشگاهی در ایران باید فرصت‌های مشارکت در این پروژه‌های منطقه‌ای و جهانی را بررسی کنند. این مشارکت می‌تواند به انتقال دانش و تکنیک‌های نوین عمل مددکاری اجتماعی در حوزه اکو-اجتماعی به ایران کمک کند و به مددکاران ایرانی این امکان را بدهد که در پاسخ به چالش‌های زیست‌محیطی داخلی (مانند بحران آب یا ریزگردها) نقش مؤثرتری ایفا کنند.

چشم‌انداز آینده

مددکاری اجتماعی ایران در حال حاضر در تقاطع مسیرهای ملی و جهانی قرار دارد. موفقیت حرفه در دهه‌های آتی، مستلزم یک تعادل دقیق میان حفظ استقلال در تعریف اولویت‌های ملی (مانند توانمندسازی سیاستی و میانجیگری) و مشارکت فعال و انتقادی در گفتمان‌های نوین جهانی IFSW (مانند عدالت اقلیمی و همبستگی بین نسلی) خواهد بود.

با تمرکز بر تعادل میان اصول جهانی و رویکردهای محلی، مددکاری اجتماعی ایران می‌تواند ضمن پاسخگویی به نیازهای درونی جامعه، جایگاه خود را در ساختار حرفه‌ای جهانی ارتقا دهد.

منابع مورداستناد

1. نگاهی به «مددکاری اجتماعی» به بهانۀ روز جهانی آن – خیر ایران, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://kheiriran.ir/fa/news/804
2. BUEN VIVIRIN SOCIAL WORK, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/wp-content/uploads/2024/01/concept-note-WSWD-2024_en.pdf
3. Global Agenda for Social Work & Social Development – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/wp-content/uploads/2020/11/GlobalAgenda-Press-Release.pdf
4. Global Study Highlights Deteriorating Conditions for Social Workers and Opportunities for Advocacy, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/global-study-highlights-deteriorating-conditions-for-social-workers-and-opportunities-for-advocacy/
5. World Social Work Day 2018 – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/social-work-action/world-social-work-day/world-social-work-day-2018/
6. Environmental Migration: Social Work at the Nexus of Climate Change and Global Migration, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://journals.indianapolis.iu.edu/index.php/advancesinsocialwork/article/view/21678
7. Be the Change – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/social-work-action/climate-justice-program/be-the-change/
8. World Social Work Day 2021 – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/social-work-action/world-social-work-day/world-social-work-day-2021/
9. بومی سازی مددکاری اجتماعی، جنبه های کلیدی، چالش ها و راه پیش رو …, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.madadkarnews.ir
10. The 2022 World Social Work Day Poster Launched, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/the-2022-world-social-work-day-poster-launched/
11. World Social Work Day 2022 – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/social-work-action/world-social-work-day/world-social-work-day-2022/
12. World Social Work Day 2023 – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/social-work-action/world-social-work-day/world-social-work-day-2023/
13. World Social Work Day 2024 – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/social-work-action/world-social-work-day/world-social-work-day-2024/
14. CALL FOR CONTENT – Social Work Month / World Social Work Day 2024 Info Sheet, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://bettercarenetwork.org/sites/default/files/2024-02/call_for_content_-_social_work_month_world_social_work_day_2024_info_sheet.pdf
15. World Social Work Day 2025 – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/social-work-action/world-social-work-day/world-social-work-day-2025/
16. The 2025 World Social Work Day Theme Announced, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/the-2025-world-social-work-day-theme-announced/
17. World Social Work Day Event in Japan – International Federation of …, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/world-social-work-day-event-in-japan/
18. Report – International Federation of Social Workers, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.ifsw.org/information-type/report/
19. Celebrating the World Social Work Day 2024 – University of Pretoria, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.up.ac.za/social-work-criminology/news/post_3227465-celebrating-the-world-social-work-day-2024
20. World Social Work Month 2025 | BASW, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://basw.co.uk/about-social-work/what-social-work/world-social-work-month-2025
21. تبادل نظر مددکاران داخلی و خارجی در همایش «مددکاری اجتماعی و میانجی‌گری» – خیر ایران, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://kheiriran.ir/fa/news/615
22. ۱۴۰۳ – انجمن مددکاران اجتماعی ایران, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://socialwork.ir/2024
23. مددکاری اجتماعی و سیاستگذاری توانمندسازانه – سیویلیکا, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://civilica.com/note/8417/
24. پیام رئیس سازمان بهزیستی کشور به مناسبت روز جهانی مددکاری اجتماعی, زمان دسترسی: اکتبر ۲, ۲۰۲۵، https://www.behzisti.ir/news/133010