مددکاری اجتماعی و رسانه، دو حوزه به ظاهر متفاوت اما در حقیقت به شدت مرتبط هستند. در دنیای امروز، رسانه‌ها از یک ابزار صرفاً خبری به یک بستر حیاتی برای مداخله‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. با این حال، تولید محتوای مؤثر در این زمینه نیازمند رویکردی هدفمند و متناسب با نیازهای واقعی جامعه است.
فراتر از اخبار؛ رسانه به مثابه ابزار مددکاری اجتماعی
مددکاری اجتماعی رسانه‌ای (Media Social Work) یک رویکرد نوین است که در آن، از رسانه‌های جمعی و اجتماعی (مانند تلویزیون، رادیو، وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی) برای دستیابی به اهداف مددکاری استفاده می‌شود.
این اهداف فراتر از صرفاً اطلاع‌رسانی هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- آموزش و آگاهی‌بخشی: ارائه اطلاعات دقیق و علمی در مورد مسائل اجتماعی رایج مانند سلامت روان، اعتیاد، خشونت خانگی، و حقوق کودکان و سالمندان.
- افزایش حساسیت اجتماعی: با به تصویر کشیدن داستان‌های واقعی و انسانی، رسانه‌ها می‌توانند همدلی جامعه را نسبت به گروه‌های آسیب‌پذیر افزایش دهند و از انگ‌زنی و کلیشه‌سازی جلوگیری کنند.
- توانمندسازی: محتوای رسانه‌ای می‌تواند با معرفی خدمات حمایتی، حقوق شهروندی و مهارت‌های زندگی، به افراد و خانواده‌ها کمک کند تا برای حل مشکلات خود، گام‌های مؤثر بردارند.
- ترویج عدالت اجتماعی: با برجسته‌کردن نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌ها، رسانه‌ها می‌توانند بر سیاست‌گذاران فشار بیاورند تا قوانین و سیاست‌های حمایتی را بهبود بخشند.
تولید محتوای مبتنی بر نیازهای واقعی
رسالت اصلی یک رسانه تخصصی در حوزه مددکاری اجتماعی، پرداختن به خلاء‌ها، چالش‌ها و نیازهای اساسی و جاری خانواده‌ها و جامعه است. این به معنای حرکت از تئوری‌های انتزاعی به سمت مسائل ملموس زندگی روزمره مردم است. برای رسیدن به این هدف، محتوای تولیدی باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- واقع‌بینانه و بدون کلیشه: محتوا باید واقعیت‌های زندگی افراد درگیر با مشکلات اجتماعی را بدون ساده‌سازی یا تحریف به تصویر بکشد. استفاده از تجربیات دست اول مددجویان (با حفظ حریم خصوصی) می‌تواند به این امر کمک کند.
- جامع و چندوجهی: یک مشکل اجتماعی مانند اعتیاد، تنها یک مسئله فردی نیست، بلکه ریشه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی دارد. محتوا باید این ابعاد مختلف را پوشش دهد تا مخاطب درک کاملی از مسئله پیدا کند.
- راه‌حل‌محور: صرفاً نشان‌دادن مشکلات کافی نیست. یک محتوای مؤثر باید راهکارهای عملی، منابع حمایتی و راه‌های دسترسی به متخصصان را نیز معرفی کند.
- مشارکتی و تعاملی: رسانه باید فضایی برای مشارکت مخاطبان فراهم کند. این امر می‌تواند از طریق بخش پرسش و پاسخ، نظرسنجی‌ها و حتی دعوت از مخاطبان برای به اشتراک گذاشتن تجربیاتشان صورت گیرد. این تعامل باعث ایجاد حس تعلق و اعتماد در مخاطبان می‌شود.
چالش‌ها و راهکارهای تولید محتوای مددکاری اجتماعی
تولید محتوای حرفه‌ای در این حوزه خالی از چالش نیست. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- حفظ حریم خصوصی و اخلاق حرفه‌ای: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، به تصویر کشیدن داستان‌های واقعی افراد آسیب‌دیده بدون خدشه وارد کردن به حریم خصوصی و کرامت آن‌هاست. همکاری نزدیک با مددکاران اجتماعی و رعایت اصول اخلاقی در این زمینه ضروری است.
- کمبود منابع و اطلاعات دقیق: بسیاری از رسانه‌ها به دلیل دسترسی محدود به اطلاعات تخصصی و آمار دقیق، ممکن است محتوای نادرست یا سطحی تولید کنند. ایجاد شبکه‌های همکاری بین مددکاران اجتماعی، پژوهشگران و رسانه‌ها می‌تواند این مشکل را حل کند.
- نادرست‌نمایی حرفه مددکاری: رسانه‌ها گاهی اوقات مددکاران اجتماعی را به صورت کلیشه‌ای و تنها به عنوان افرادی خیّر یا امدادگر به تصویر می‌کشند. محتوا باید نقش تخصصی و چندبعدی مددکاران را در توانمندسازی و تغییرات سیستمی به درستی نشان دهد.
در نهایت، تولید محتوای رسانه‌ای در حوزه مددکاری اجتماعی نیازمند یک “تیم” متخصص است که متشکل از مددکاران اجتماعی، روانشناسان، جامعه‌شناسان، و متخصصان رسانه باشد.
این همکاری بین‌رشته‌ای می‌تواند تضمین کند که محتوای تولیدی، هم از نظر علمی دقیق و هم از نظر رسانه‌ای جذاب و اثربخش است. با تمرکز بر نیازهای واقعی و ارائه راهکارهای عملی، رسانه‌های مددکاری اجتماعی می‌توانند به صدای امید در جامعه تبدیل شوند.
